इकडे तिकडे चोहीकडे साध्या सायकल वरून सगळीकडे ch14

सायकलवज्ज्न ह्नवास करताना, एखादी कला सादर करता येत असेल तर उखाम ह्नतिसाद मिळेल.

वाण वाजवणे, गीत गायन, शौंों गायन, जादू, शंीचे ह्नयोग, योगासन, लहान ह्नमाणात ङ्मयापार, भारतीय र्ैंवयपाक करता येणे, भारतीय चालीरीती - पोशाख याची माहिती व ह्नाएयक्षिके, नएय, जाहिरात करणे, अनेक भाषा येणे, लेखन, काङ्मय, चिखकला, फोटोग्रुाफी, र्हैंतसामुिऊक, अयोतिष, भाषणे, सायकलीवरअया कसरती इ. इ. निरनिरा—या र्वैंतुवर नावे घालणे, र्सैंकतवर ह्नभुएव, नोकरीनिमिखा परदेशी जाणे इ. इ.

वरअया सवाॄहख़न महखवाच ह्णहणजे अगएयशील माणसे भेटत गेली तर काहीच अवघड नाही. आह्णहाला अशी थोडी माणसे भेटली. तसेच भा्रयनगरपासून हि"दी, मराठी, इग्रुजी भाषेत - शाळा, काह्यलेजेस, ङ्मयायामशाळा, इ. श्रक्षणिक र्सैंथा, ग्रुथालये, महाराङ्ग- समाज, महिला मडळे, लेडीज क्ष्लरज, आकाशवाणी इ. ठिकाणी ह्नवास वणलनावर भाषणे दिली. तसेच देण्रयाहि मिळाङ्कया व खचल भागवला. 1800 ह्वपये खचल आला. तेवढे प्रसे मिळाले व मिळवलेहि. रहाएयाचा खचल आह्णही केला नाही.

आह्णहाला सुद्रवाने ह्नयएन, परमेरि व नशीब याचेमुळे इतर कुठूनच प्रसे मागवावे लागले नाहीत. कोणी एकाने एका पाकिटात एस. पी. जवळअया अपघाताअया वार्तेचे काखण (पखात) पाठवले होते. एयामुळे आह्णहाला सावधान रहाएयाचा एयाना इषारा णायचा असेल. एयानी जरी चागङ्कया हेतुने काखण पाठवल असेल तरी यामुळे माणस घाबरणार. पण आमचा सवलच ह्नवास कोणताही अपघात न होता पार पडला.

एयानी एुिीशीीपख पाठवल तरी ते जी. पी. ओ. ने घेतल असत व आह्णहाला मिळाल असत. पण ह्रदराबाद, मऊास इ. ठिकाणहख़न विमानाने एवरित पखे दररोज पाठवतात ह्णहणून आह्णहाला फार सोइलच पडल. पुएयाहख़न पाठवलेली अगर वरील ठिकाणहख़न पुएयास पाठवलेली पखे दुसङ्खया अथवा तिसङ्खया दिवशी हमखास मिळतात. ही र्िैंथती सुमारे 1984-85 पासून बद पडली.

आमचे अनेक मनसुबेसफल होत होते. भारतात एकजण आह्णहाला ह्णहणाला (आमच धाडस ह्णहणजे) हे सवल इअछा शंीचे खेळ आहेत. केङ्महातरी सायकलने भारत दशलन घडाव हे निङ्मवळ एक र्ैंवप्तन होत हाहि इअछा शंीचा विजय. र्ैंवा. सावरकर आणि योगी अरविंद इ. अनेक देशभंानी शिक्षा भोगून र्ैंवातखयहि पाहिले. सावरकर ह्णहणत, मी अदमानातहि झुज देऊन परत आलो - माझी जधमठेप. यात तीव्रु इअछाशंी व दुदलह्णय आशावाद याचा मोठा भाग आहे. पण याचा अथल असा नङ्महे की ती एक न्रसगिलक देणगी आहे व तिचे हे सवल खेळ आहेत. तर एयाला ह्नयएनाची ह्नचड जोड पाहिजे. आह्णही नाही का 23जूनला मनाचा हिया केला, र्जौंत विचार केला नाही, गुपणे निघालो. वाटेत अनेक सकटे, अडचणी याचेशी ट,र दिली. कधीकधी अपेक्षाभग, निराशा, उएसाहभग, मानहानी इएयादींशी सामना करावा लागला. शाळेत पाठ होता. एयाचा सदेश "थोडे अविचारी ङ्महा' - वि. स. खाडेकर. तसेच अनेक शौंज्ञानाहि ङ्मयवहारी जग वेड ह्णहणतच असे की!

आज सायकाळी 7ला महाराङ्ग- मडळात महाराङ्ग-ाअया समाजकङ्कयाणमखी निमलला राजे भोसले याचा सएकार झाला. माख अAयक्ष होते ए.पी.चे माहिती खाएयाचे मखी पी. ङ्मही. नरसि"हरावजी. श्री. नरसिहरावजी र्अैंखलित मराठीत भाषण करतात. निमललाराजे व नरसिहरावजी याची भाषणे होएयापूर्वी

श्री. कायमखाने, महाराॐ- मडळाचे सेकीेटरी यानी आमचा परिचय क,न दिला. आमअया उपकीमाची, कायालची माहिती क,न दिली. कायमखाने साहेब याना आश्र्नही काही टिपण क,न दिल होत. एयानी आमचेसाठी र्शैय ते सवल केल. "पीकर'व,न मदत करणेबाबतहि विनती करएयात आली.

कायलक्रुम सपङ्कयावर आह्णही कलेक्ष्शनला सुज्ज्वात केली. अयानी प्रसे दिले एयाप्रकी बहमतेकानी 1 वा 2 ज्ज्. दिले. प्रसे गोळा करायला एकेक थाळी होती. आमचे साठीचे थाळीत 12 ज्ज्पये "कलेक्ष्शन' झाले. पण जवळ जवळ सवल निधी गडप झाला.

ह्रऊाबादअया बसेस नबाबासार्रूया ऐटीत व सथ चालतात. ह्रदराबाद येथील "विवेकवधिलनी' महाविणालयातून वीस ज्ज्पये वगलणी मिळाली. येथे शतायुषी वेदमहर्षी सातवळेकराचे बधू ह्नाचायल होते, एयाची भेट झाली.

दुपारी आमची काही कामे केली. 11 ज्ज्पयाची खरेदी केली. एक मोठी निळी वाह्यटर ह्नूफ बह्यग घेतली. सायकलचे थोडे पाधहे, पक्ष्चर पह्यच, गुडाळी साहिएय पूणल - भा्रयनगरला खरेदी झाले. हे 1चितच वापरले. आमअया गाडह्ला चागङ्कया होएया, र्रैंते चागले निवडले व चालवताना चागङ्कया र्रैंएयावज्ज्न जाणेची काळजी ंयायची. काचा, दगड, खिळे, पखे इ. टाळायचे. येथली "बेल' (घटा) फारच फेमस! ही पुएयास 20, 30 ज्ज्. ला मिळते. ही येथे सात ज्ज्पयास. पण अशी सुदर व भारी घटा दुचाकीला लावङ्कयावर धोकाच ह्णहणून (ह्नवासात) घेतली नाही. खिभुवनकीर्ती गो—या घेतङ्कया. अग दुखणे, वा "च्चलू'वर उपयोगी, मला गजीफ्रुाह्यक घेतला, ज्ज्माल घेतले, वहाणा दुर्ज्ज्ैंती कज्ज्न घेतली. येथून निघणार या ृङ्गीने हालचाल.

तेथील विणालयात आमची ङ्मया्रूयाने झाली. श्री. ओंकारसरानी फार उएकङ्ग मागलदशलन केल. ह्नोएसाहन दिल. आह्णही आमअया भाषेत - हि"दीत लिहख़न काढल व ओंकारसरानी तपासल. आमच हे पहिल भाषण झाल तेही ग्रुथालयात.

सुमारे 40, 50 तरी विणार्थी होते. लिखाणाअया आधारे भाषण केल. काय कुणी सागायच हे ठरवून घेतल व ह्नभाकरने एया मु,ामापयॄतचा सहलीचा मागल सागणे. काही साधारण ठराविक अनुभव सागणे. मी - महएवाचे ह्नसग, अदश्र्नभूत, रोमाचकारी अनुभव सागणे, ह्नूोखारे. ह्नूाना समपलक उखारे देणे - शका निरसन.. ह्नभाकरने भाषणाला सुज्ज्वात करायची.

ओंकार गुज्ज्जींनी परिचय कज्ज्न दिला. ह्नभाकरअयानतर मी खणखणीत जोरदार भाषण केल - मधून मधून ह्नू विचाज्ज्न मुलाना ह्नएयक्ष सहभागी केल. हि"दीत भाषण, कायलक्रुम यर्शैंवी झाला. विणाखयाॄनी चागल सहकायल दिल. भाषण सुदर झाल अस सवल ह्णहणाले. ह्नभाकर भाषण करताना फार घाबरत होता. पण पुढे पुढे तो "बोङ्कड' झाला. ओंकारसाहेबानी माझ फार का्रतुक केल - ह्नोएसाहन दिल, सहकायल दिल.

आह्णही अनेकाना र्ैंवाक्षङ्खया व सदेश दिले. "आधी केल मग सागितल.' "केङ्कयाने होत आहे रे, आधी केलेची पाहिजे।' "सामखयल आहे चळवळीचे, जो जो करील तयाचे,' "परतु तेथे आधिवान पाहिजे भगवताचे। तेथे पाहिजे जातीचे।'

भा्रयनगरला पहिल खर भाषण केल. भारतात बहमतेक भाषणे हि"दीत झाली. काही मराठी, इग्रुजीत झाली. भा्रयनगरहख़न सएकार - समारभ, सभा, मुलाखती याना सुज्ज्वात. ही आमची चा्रथी राजधानी. भा्रयनगरला आमच भा्रय उदयास आल नि असे सुयोग आले. केशव मेमोरियल हार्यैंकूल मAये भाषणाबरोबर चहाहि झाला.

ओंकारसराचे चिरजीव सदाशिव व एयाचे मिख सुधाकर गाडगीळ याचेशी परिचय. सदाशिव व सुधाकर पूर्वी सायकलने पुएयास गेले होते.. भारतात अनेक ठिकाणी आयलसमाज आढळे. एकजणाने तर आयल समाजाचा आश्रय घेत भारतात ह्नवास केला. आयल समाज सहज दिसे अशा ह्नमुख ठिकाणी असे तर "मराठी समाज' किएयेकदा ग,ीत, कोंदट जागी, अह्नसिज भागात, लहान र्रैंएयावर, कुठेतरी असे.

या हार्यैंकूलने एयाचे नियतकालिक आह्णहाला दिले. आयलसमाजाअया शाळेचे आमअयावर अनत उपकार आहेत. ओंकारसाहेबाचे बहममोल मागलदशलन लाभले. येथून आह्णही एका नङ्मया गोङ्गीस ह्नारभ केला.

मोठह्ला मराठी विणालयामAये, सानेगुज्ज्जी कथामालेत आमच भाषण आणि सएकार झाला.

येथे मायमराठीत झाल. माझ भाषण फारच र्ैंफूतिलदायक व समाधानकारक झाल अस सवल ह्णहणाले. ह्णहणून सुधाकर गाडगीळ व एक गर्हैंथ (लाऊर्डैंपीकरवाले) आमचेबरोबर येऊ इिअछत होते. एया गर्हैंथाकडेहि चहा चिवडा वग्ररे झाल. या भाषणात आमचा "हार' घालून सएकार करएयात आला. शेवतीअया फुलाचा हार होता. माझ आराAय (उर्पौंय) द्रवत "श्री गुज्ज्देव दखा' याना शेवतीचा हार फार आवडतो, शेवतीची फुल दखााला वाहतात. (जस गणपतीला दुवाल, विङ्घणुला तुळस, शिवाला बेल..) नि माझा सएकारहि शेवतीने केला. हे माझ फारच महान भा्रय होय. आमचा हार घालून झालेला हा पहिला सएकार होय.

या कायलक्रुमाचे व्रशिङ्घटह्ल ह्णहणजे येथील श्री. एचश्र्न. बी. कुलकर्णी व एयाचे सपूणल कुटुब यू. एस. अॆ. ला जाऊन आले. 1 वषल झाल - भा्रयनगरला येऊन - एयाचा सएकार झाला नङ्महता. एयाना आपले अनुभव सागायची सधी मिळाली नाही. श्री. कुलकर्णी यु. एस. अॆ.त 5 वर्षे ह्नोफेसर होते. एया सवाॄचा व आमचा एकदमच सएकार झाला. श्री. एचश्र्न. बी. कुलकर्णी, सा्र. कुलकर्णी, जया कुलकर्णी, ह्नमोद कुलकर्णी या सवाॄनी आपापले अनुभव सागितले. येथे एका मराठी अनोळखी माणसाने पुढील ह्नवासातील भागातील ओळखीअयाचे पखो दिले. यानेच गोवळकोंडह्लास सोबत केली. दुचाकीने किङ्कङ्कयाकडे जायचा र्रैंता नीट माहित नङ्महता अस दिसल. र्रैंता विचारत चुकत चुकत गेलो ह्णहणून फार वेळ लागला. पण र्रैंते पूणल माहित नसूनहि एयाने आह्णहाला सहकायल दिले.

या किङ्कङ्कयाची व एयाअया नावाची कहाणी अशी :- पूर्वी येथे एक धनगर (गुराखी) रहात असे. एयाने शेणाचा कि,ा बाधला. नतर हि"दु राजानी बाधला व मग कुतुबशहानी एयात काही बदल केले. गो = गाय, वळ = वळवणारा (रहात होता अया) कोंडह्लात (कोंडा = कि,ा) - किङ्कङ्कयात तो = गोवळकोंडा.

या किङ्कङ्कयाअया अगदी जवळच हिङ्खयाचे खाणीत "कोहिनूर' हा जगह्नसिज हिरा सापडला. जो ह,ी यू. के. अया खजिधयात (की राणीअया मुगुटात) आहे अस ह्णहणतात. शिवाजी महाराजाची तलवारही एयाचेकडे आहे. इग्रुज मयुरासन "शिप' मधून नेत होते - यू. के. ला पण हे "शीप' व मयुरासन रएनाकराने आपङ्कया कराल दाढेत सामावून घेतल - काढायचे ह्नयएन असफल झाले अस ह्णहणतात. इग्रुजाना ताजमहाल जशास तसा यू. के. ला धयायची इअछा होती पण ते एयाना जमल नाही अस ह्णहणतात. माख "ताज' ला हिरे, माणके, रएने, पाचू इ. होते ती एयानी हिरावून नेली अस ह्णहणतात. जेथे "कोहिनूर' सापडला तेथे लङ्घकरी पहारा आहे अस येथे कळल.

येथे महालात टाळी वाजवली की Aवनी पहारेकङ्खयाअया चा्रकीत उमटतो. इथे ह्नमाणपखे मिळाली.

ह्रदराबाद (भा्रयनगर) मAये अनेक मराठी कुटूबाशी अगदी घरअयासारखे नाते जमले. पूवलजाची नाती लागली व अधिकच जवळीक झाली. गप्तपा, मागलदशलन यात दिवस व राखी गेङ्कया.

भा्रयनगर सोडून नदीपलीकडे (व पुढे विजयवाडा) निघालो. हा ह्नवास 52 म्रलाचा. पहाटे 5 ला उठलो. सकाळी 6।।ला कायमखाने याचेकडे गेलो. एयानी मराठीत सुदर ह्नमाणपख दिल.

मराठी मडळातर्फे एकूण वीस ज्ज्पये वगलणी मिळाली. अनेकानी जीव लावला. श्री. कायमखाने तर कायमचे लक्षात राहतील. ह्रऊाबादसुजा नेहमी लक्षात राहील. सुखद र्ैंमती ह्णहणून. एयानतर मग सुधीर पिसोळकरकडे गेलो. चहा, खूपसा साजा (उपमा) - इ. एयाचेकडे फराळ झाला. फार मजा आली. गाव सोडताना आधी ठरवून बळेच फराळाला बोलवल व ते तडीस नेल अस 1चितच. खीं ळी रश्रश्र लरश्रश्रशव अ. झ. (आर्ह्यैंट-ेलिया) मग पुन: मडळात आलो. उरलेली तयारी केली - फार वेळ लागला. सुधीर वेळ काढून आह्णहाला पोचवायला आला. आमचे बरोबर 2, 4 म्रल. 4 म्रल दूर गेङ्कयावर तेथील उपाहारगहात आह्णही सवाॄनी चहा घेऊन पाव खा,ा. सुधीरअया आइलने 50 प्र.चा ताजा पाव दिला होता. एयाची आइल ह्णहणाली - वाटेत भूक लागङ्कयावर ते काय करणार. पाव तरी असू दे - अस सुधीरने आह्णहाला सागितल. जणु एयाअया आइलचे ज्ज्पाने आह्णही कज्ज्णा न मागताहि एखादी देवीच पावली. जशी चामुडी चामुडी टेकडीची देवी पावली. केवढी थोरवी, केवढ अगएय, आदरातिखय, वाएसङ्कय, आपुलकी, ह्नेम, माया मोठह्ला गहिवराने सुधीरचा निरोप घेतला. सुधीरने आपल वाक्ष्य खर केल. तो ह्णहणाला होता, "थशश्रलिाश ींि कूवशीरलरव ुरी ििीं ीि सिवि र्लीीं ीशवि षिष षीिा इहरसूररिसरी ुळश्रश्र ीशाशालशी षिीर्शींशी!' इतक्ष्या दूरवर पोचवायला नि एयातून मोठह्ला शहरातून कुणीच आह्णहाला आल नाही. असा निरोप खरोखरचा सदासवलदा लक्षात राहिल व राहीला आहे. कायमखाने याना 1, 2 पखे आह्णही ह्नवासातून पाठवली. सुधीरलाही. एयाप्रकी एकाच सुधीरने उखारही पाठवल. ते पुढ वणलन यथावकाश येणारच आहे.

भा्रयनगरचा हाह्यङ्कट ह्णहणजे एक मोेठा मु,ाम ठरला. तसच र्"ैंवराअया'तच एकदा एच. अॆ., पि"परीचे तिघे पुणे ते देहली व परत सायकलने गेले होते हे वाचून आह्णहालाही वाटल - जाव एकदा आपणही देहलीस. 1956 पूर्वीअया सकाळअया एका अग्रुलेखात ह्णहटल होत - भारतीय तज्ज्णाने निदान भारताचा सायकलने ह्नवास करायला हवा.

ह्रऊाबादहख़न सकाळी साडेनऊला निघालो. विचाराची मनात अशी आवतलने घेत. आह्णही 3।, 3।।ला नकलटप,ी बस डेपो व बस र्ैंटस्डला पोहचलो. ग्रुामपचायतीत उतरएयाची पहिलीच वेळ. येथील ग्रुामपचायतीअया ह्नेसिडेंटला आ्रल भाषा येत नङ्महती. हि"दी जरा नवीनच. पण एका हाह्यटेलवाङ्कयाने मागलदशलन केल. आह्णहाला आञ्च्यल वाटल ते ह्णहणजे ग्रुामपचायत आह्यफिस बद होत - नि एयाचे कारण काहीही नाही. येथे ह्णहणे रोज आह्यफिस उघडतच नाही. हे आह्णहाला तर एयाहख़न नवल वाटल. आह्णही शोध केला - तेङ्महा ह्नेसिडेंटसाहेब झोपले होते घरी पण लगेच खडबडून उठले. एयानी रहाएयाची तएकाळ सोय केली. र्ैंवत: आह्यफिस उघडून दिल. ते ए.पी. होत. एक काह्यट मावेल (डबल काह्यट) एवढी जागा व थोडी आह्यफीसचें दच्चतराने ङ्मयापलेली. जमीन अगदी र्रैंएयासारखी - मातीअया! एसश्र्नटी र्ैंटस्डवर वीज आहे, पण गावात ग्रुामपचायतीतहि मुळीच नाही. र्रैंएयावर इलेक्ष्ट-ीक दिवे नाहीत. फार 1चित असे मु,ाम झाले की इतरख वीज पण गावात नाही व अगदी थोडे असे मु,ाम झाले की इतरख सवलख वीज पण आह्णही उतरलेङ्कया जागेत वा खोलीत वीज नसायची. वीज नाही ह्णहणजे फार खास. पण मु्रूय ह्णहणजे रोजनिशी लिहणे, पखे लिहणे, नकाशे पहाणे या गोङ्गी पार पाडणे अएयत कठीण. अशावेळी जर एयाच जागेत उजेड हवा असेल तर हस्ड बह्यटरीजश्र्न वा सायकल टाह्यर्चेस वापह्वन, नकाशे पहाणे इएयादि अति महएएवाची कामे करत असू. येथेहि आमचे हातात आह्यफिसचा ताबा होता. आह्णहाला एकदा वाटल, पुढअया चागङ्कया जरा मोठह्ला गावी जाव मु,ामासाठी पण सकाळी उशीरा निघाङ्कयाने 3।। झालेले व यानतर पुढे पोचणार कधी? पावसाची काय खाखी...

राखी फार जागा होतो. इतक्ष्या लहान गावात कसल कलेक्ष्शन नि काय?..

आह्णही येथे आज पोचलो तेङ्महा आधी चहा वग्ररे घेऊन पचायतीत आलो (शोध केला..) सहसा आह्णही रहायची आधी सोय करतो व इतर सवल मग. पण या चहामुळेच एया हाह्यटेलवाङ्कयाशी जरा ओळख केली. एयाच सहकायल लाभल ह्नेसिडेंट शोधायला. येथे ऊशर्श्रीुश एुिीशीी गाडह्ला थाबतात (मोटसल) ह्णहणून हे गाव ह्नसिजीस पावले. पण नाहीतर हे अगदी छोटे गाव आहे. गावात पोलिस र्ैंटेशन आहे. नकलटप,ी भा्रयनगरपेक्षा बहमदा कमी उचावर आहे कारण भा्रयनगरहख़न येताना पुङ्घकळसा उतार लागला. गावाचे व्रशिङ्घटह्ल एकच की मोठा एस. टी. र्ैंटस्ड व एस. टी.चा डेपो आहे. सायकाळी थोडे दूध प्तयायलो. राखी 9ला ह्नेसिडेंट काही कामासाठी आले होते. परत गेले. मग सरळ झोपलो. उणा मु,ाम सोइलचा मिळावा ह्णहणून सूयालपेठला थाबएयाचे ठरविले. पुणे - सोलापुर - भा्रयनगर - विजयवाडा - मअछलिपड्ढण - असा हा छ.क.छि.9 आहे. प्रकी ह्रऊाबाद - विजयवाडा सुमारे 171 म्रल अतर आहे. रोडवर बारमाही वहातूक आहे, रेङ्कवेची चागली सोय आहे तरीहि या दोन नगराना जोडणारी थेट विमान "सङ्मिहलस' आहे. या र्रैंएयावरचा नकलटप,ी हा आमचा पहिला मु,ाम होय.

यानतरच Aयेय - सूयलपेठ - 30 म्रल. आज माझ फार उशिरा सहज लक्ष गेल तेङ्महा लक्षात आल की माअया उजङ्मया पायाला घोटह्लाजवळ वरचे बाजूस दोन फार मोठे (सुपारीएवढे) फोड आले आहेत. जशी "पुरी' फुगलेली, वा पावसाच पाणी अळवावर पडून जमलेल पाणी.. जग हे आळवावरचे पाणी तदश्र्नवतश्र्नच हे फोडही खरोखरच आळवावरचे पाणी ठरले. लवकरच एयातून मी निधार्लैंतपणे मुं झालो. जस आळवाचे पाणी पानावर फार वेळ थाबत नाही पण ते सुदर दिसते. माख हे फोड मला सुदर वाटण अशक्ष्यच!. मी सहलीत खराच आजारी झालो तोही अॆ. पी.तच. र्विैंतवाने भाजङ्कयावर पाणी जर एयावर पडल तर फोड येतात - शरीराला तसे हे होते. याबजल सूयलपेटअया डाह्यक्ष्टरसाहेबाना विचारल - ह्णहटल उगाच सशय व दुलर्लैय नको - ते ह्णहणाले "काही' घाबह्व नका, राखी किडह्लाने खास दिला आहे, आ्रषधाची गरज नाही. आपोआप बर होइलल. हे ऐकून माअया मनाला बर वाटल नि खरोखरच लवकरच माअया ह्नकतिस बर वाटल. सूयलपेटचे ह्नेसिडेंटच मुळी डाह्यक्ष्टर होते - एयानी सागितङ्कयावर काय बिशाद आहे रोगाची (ङ्मयाधीची)! पण एयानी माख मी काहीही न सागता अचूक ओळखल. यालाच डाह्यक्ष्टर ह्णहणतात.

काल राखी 1 ला काहीतरी (किडा असावा) चावङ्कयासारख वाटल ह्णहणून मी टाह्यचल लावून पाहिलहि पण तोपयॄत तो कीटक पळून गेला. दिसलाच नाही. तेङ्महा भिती वाटली. वाटल वि"चू बि"चू तर नाही ना (की झुरळ..) पण र्जौंत विचार केला नाही. ह्नभाकरला उठवल नाही - नि दखााच नार्मैंमरण करित झोपी गेलो. आज रोडवर वाटेत एक वि"चू पाहिला. "बिङ्खहाड आमचे सायकलअया पाठीवर' - अॆ. पी. त मत वि"चू, मत माणूस, मत घोरपड इ. पाहिले. तर अॆ. पी. तच पुङ्घकळ फुलपाखरे व सापहि आढळले. सापाशी खेळणारे बालक आढळले. अॆ. पी.त पहिङ्कया हाह्यङ्कटला सुलुरपेटला दोधही लोकानी डुकराला काठह्लानी काही क्षणात ठार मारल व एयाचा "जेवणासाठी' उपयोग करायला नेल. अशी ृैय पहाताना, भूतदया जागत होइल, कसतरीच वाटे.

नकलटप,ी सोडताना आणखी एका व,ीने थोडा ताप दिला. सकाळी एक कीडा - झुरळासारखा दिसायला - माअया सायकलअया कह्यरिअर - मरगाडला चिकटून बसला - गाडी सोडेना ह्णहणून नरकटप,ीला आह्णही चटकन सोडू शकत नङ्महतो. अथालत या व,ीस मी हाकलल नि मी सूयलपेटकडे कललो. वाटेत एका हाह्यटेलात गोड पदाथल खाएयाआधी तिखट पदाथल मोफत दिले. तशी पAदत आहे ह्णहणे.

आज 30 म्रल ह्नवास - ह्णहणजे फार नाही. पण वाटेत फारच पाऊस. वेग—या ह्नकारचा, मोठह्ला थेंबाचा - परतु पाठीमागून पडणारा. वेगळाच!

आज सूयलपेठेत ह्नेसिडेंटना अनेकदा भेटलो. ह्नेसिडेंट साहेबाना भेटएयाची ही पहिली व अखेरची वेळ.

सूयलपेठ हे ह्रऊाबाद (भा्रयनगर) विजयवाडा (बेझवाडा) र्रैंएयावरच मोठ गाव आहे. सिटी ह्णयुनिसिपल गाधीपाकलमAये कापडी पटश्र्नटह्लाअया बाजेवर झोपलो.

सूयलपेटहख़न नदीगामाकडे निघालो. आज 57 म्रलाचा टप्तपा होता. वाटेत चागल जेवण - खाण नाही ह्णहणून हाल झाले. पण या हालाचे हलाहल आह्णही पचवले. ह्णहणून पुढे नदीगामाने चागला हात दिला. र्ैंवागत केल. आज जेवणाखाएयाचे हाल झाले ह्णहणून गाडी चालेना. तरीही सुमारे सकाळी 7 ला निघून 2। ला नदीगामास आलो. बराच र्रैंता ज्ज्द आहे. आज कङ्घणा जिङ्किात आलो. याची कशरर्विींरीींशी आहे मसुलीपड्ढण येथे. नदीगाम ही ढरर्श्रीज्ञर झश्ररलशआहे. माख नदीगामात हाह्यटेङ्कस चागली नाहीत. येथील ङ्महीलेज पचायतमAये एक्ष्झीक्ष्युटिङ्मह आह्यफिसर होते. ते फार चागले. एयानी आह्यफिसात पुरी - भाजी (2 पुङ्खया) व चहा मागवला. एयाअयाच मेजावर - उपाहार घेतला. भारत सहलींत आह्यफिसात एयाचेच टेबलावर खाएयाचा हा एकुलता एकच योग होय. एयानी र्ैंवर्हैंताक्षरात ह्नमाणपख दिल - फार सुदर दिवस होता सहलीचा. येथील एका शाळेतील हेड र्मौंतर फारच चागले. एयानी अनेकदा मनापासून शुभेअछा ङ्मयं केङ्कया. एक विणार्थी दिला - आमचेकरिता. तो विणाखयाॄचा नेता होता. एयाने शाळा दाखवली. वेगवेग—या शिक्षकाशी परिचय झाला. विणाथाॄनी खूप ह्नू विचारले. अस्रूय विणाखयाॄनी र्ैंवाक्षङ्खया मागितङ्कया, एयातील बङ्खयाच जणाना दिङ्कया.

एक्ष्झी. आह्यफिसरानी सागितङ्कयावज्ज्न बी. पी. ओ. गेलो. तेथे तहसीलदार साहेब नङ्महते. परतु अनेकाना इटर्रेैंट व आ्रएसुक्ष्य. काहींना मी पूणल हि"दू आहे हे पटेनाच मुळी. एयानी एयाच कारण सागितल की तुह्णही (मी) पजाबी - कािैमरी पेक्षाहि गोरे दिसता, वणल इतका गोरा आहे. बहमतेकाना मी पाञ्च्मिाएय वाटलो. तर काहींना वाटल मी अस्‌रलोइडियन आहे.

आज र्रैंएयात आणखी एक हेडर्मौंतर भेटले - सभाषण झाल. आह्णहाला वाटल आज हेडर्मौंतसल भेटएयाचा दिवस आहे की काय? आह्णही 5 नतर फिरायला गेलो नि 15 मिनिटात परतलो. उकडत फार होत. घाम फार! माणसाअया आयुङ्घयात ऊन, सावली, सुखदु:ख, आशा - निराशा असतेच. पेराबलुर (मऊास र्ैंटेट) येथे अया विणाखयालने इ. 11 वी आह्णहाला फार सहकायल दिल, एयाला पख लिहिल. मदुरेअया बालवीरास व अनेकाना पख लिहीली.

येथे राखी पचायतीतर्फे जेवण मिळाल. एक्ष्झीक्ष्युटिङ्मह आह्यफिसर साहेबानी दोन ह्वपये देणगी दिली. येथे झोपणारा कारकून र्ैंवत: खाटेवर ङ्महराडह्लात झोपतो. ह्णहणून आह्णहालाही ङ्महराडह्लात झोपाव लागल - 10 नतर.

सूयलपेट ते नदीगामपयॄतचा र्रैंता चागला आहे. तो काही ठिकाणी फार ज्ज्द आहे. पण मAयेच बारीक (अज्ज्द) होता. पण तोहि र्रैंता बरा आहे. माख काही वेळा झाडी अजिबात नाही. परतु काही ढरज्ञि र्इीवि भेटतात व एकीकडे पाणी, लगेच दुसरीकडे शेती. शेत उभी राहिङ्कयाने फारच छान दिसतात.

भा्रयनगरपासून अॆ. पी. चा आह्णही दुसरा भाग पाडतो. एयाआधीचा बहमतेक भाग उजाड व ओसाड आहे व हा दुसरा भाग फार सुपीक, समज नि बहमतेक हिरवागार आहे. इकडे फार बधारे आहेत. या बधाङ्खयावज्ज्न कङ्कपना येइलल की मी पूर्वी "केसरी'त वाचल होत की अॆ. पी. ची भू रचनाच अशी आहे की एयामुळे एक श्री श्रलम धरण जे कायल करेल ते कोयनेसारखी 5 धरणेही महाराङ्ग-ात कज्ज् शकण कठीण आहे. एयाची ह्नचीती येते. अॆ. पी. त पाऊस फार कमी पडतो, पण पडतो एयाचा फार उपयोग होतो. ते पाणी पूणलपणे वापज्ज्न मगच समुऊाला मिळते. महाराङ्ग-ात एयामानाने फार पाऊस आहे पण सवल पाणी पुढे वाहख़न जाते अथवा समुऊाला मिळते. आह्णहाला तरी वाटल गोदावरी, कङ्घणा ह्णहणजे अॆ. पी. ला वरदानच होय. या दोधहींना अॆ. पी.चे लोक फार पविख मानतात. गोदावरीला ह्नभु रामचऊामुळे दक्षिणची गगाच ह्णहणतात नि ती दक्षिणेतील सवालत ह्नमुख व मोठी नदी आहे. अॆ. पी.त तर र्इैंट गोदावरी व र्वेैंट गोदावरी अशी जिङ्किाची नावे आहेत. कङ्घणा नदीवज्ज्न कङ्घणा जिङ्कहाहि आहेच.

आह्णही आज जेथून ह्नवास करत होतो एया भागात मुगाअया शेंगा फार होतात. मुगाच पीक अमाप येत. र्रैंएयाने एया शेंगा झोडपएयाचे काम चालू असते. र्रैंता र्ैंवअछही असतो. माती मुगात जाएयाचा ह्नूच उरत नाही. माख एयामुळे आह्णहास दुचाक्ष्या चालवएयास कधी कधी खास झाला कारण वाकडी तिकडी सायकल कज्ज्न चालवावी लागे. आह्णही शक्ष्यतो शेंगावज्ज्न जात नसू. यामुळे वेळही लागे. असो पण तेवढा खास होणारच. परतु केरळात सुजा भात वाळवएयासाठी कि"वा अनेक शेतीची कामे र्रैंएयावर करीत. पण र्रैंता सवल अडवत नसत.

विजयावाडा ही एक मोठी सीटी आहे असे आह्णही यापूर्वी समजत होतो. विजयवाडा जिङ्कहा आहे अशी आमची (ग्रर) समजूत होती. जेङ्महा कळल कङ्घणा नावाचा जिङ्कहा आता लागला तेङ्महा वाटल निदान एयाची जिङ्कहा प्तलेस विजयवाडह्लास असेल. पण कसच काय? मअछलीपड्ढणला कङ्घणा जिङ्किाची हेड 1ाटलर आहे. तेथेच कङ्घणेला अनेक मुखाने सागर भेटायला येतो, भेटतो.

होय, समुऊ कङ्घणेला येऊन मिळतो. जगातङ्कया बहमतेक नणा सागराला जाऊन मिळतात. ह्णहणूनच ैंी - पुज्ज्ष ह्णहणजे सरिता व सागर अस ह्णहणएयाची ह्नथा आहे. पण खास रमणीला मागणी येते, मागणी घातली जाते, पूर्वी र्"ैंवयवर' असत. "पण' असे व तो पूणल करणाङ्खयास अशी रमणी वा राजकधया वरमाला घालत असे. कङ्घणाने नाही का ज्ज्क्ष्मीणीचे "हरण' केले. तसेच या कङ्घणेस भेटायला सागर र्ैंवत:हख़न येतो. पखवीवरची उचवटह्लाची उची (डोंगराची) समुऊसपाटीपासून मोजतात व सागतात. ऋीिा ारळि ीशर श्रर्शींशश्र असा उच उचवटा ह्णहणजे हिमालय - श्रल राधानाथ शिखर (सागरमाथा) (एङ्महर्रेैंट) - तेनसि"ग शिखर सागरमाथी व खोल खएा ह्णहणजे ह्नशात महासागर (पह्यसिफीक) ऊा्रपदी र्ैंवयवरात अखेर ऊा्रपदी पाच पाडवाची पएनी झाली. तशीच ही कङ्घणा अॆ. पी. व महाराङ्ग-ाची आहे. याचे शौंीय कारण सागतो आता (भा्रगोलिक) कङ्घणेला जेथे सागर मिळतो (पूवल सागर) तो पखवीचा भाग समुऊ सपाटीपासून खाली आहे (खोल आहे) वा तेथील भाग खचला आहे (खोल आहे). ह्णहणून कङ्घणा नदी सागराला जाऊन मिळत नाही तर समुऊ तिला येऊन मिळतो. विजयवाडह्लाचे आसपासचा काही भाग समुऊसपाटीपासून खाली आहे. ह्णहणून तेथून दुचाकी चालवताना देखील नेहमीपेक्षा अस वेगळ व खोल खोल वाटल नि अशा ठिकाणी मुळीच वारा नाही, फार उकडत, अति घाम येतो. पखवीअया आतील उङ्घणतेचाच (जणु) ह्नएयय येतो. मी पूर्वी वाचल होत याबजल काही पण आता ह्नएयक्ष अनुभवच आला. विजयवाडह्लाबजलअया आमअया समजुती नदीगामाअया एक्ष्झीक्ष्यूटीङ्मह साहेबानी माहिती दिङ्कयाने दूर झाङ्कया.

नदीगामच पूर्वीच नाव नदीग्रुाम असेल असा आमचा केवळ तकल आहे. हळूहळू आपण खडश्र्नडह्लातून वर जातो ह्णहणून विजयवाडा ते विशाखापड्ढणचे दरह्णयान किती फूट उचीवर आलो हे बोडलस आहेत.