Sunday, June 13, 2010

इकडे तिकडे चोहीकडे साध्या सायकल वरून सगळीकडे ch15

100 फु टाचे आतले बरेच "बोडलस' आहेत. समुऊसपाटीअया खाली जायचा योग सहसा कुणाला येत नाही. खाणी, विहीरी, तेलविहीरी, र्ीविशीर्सीिीवि काही रेङ्कवेजश्र्न इ. सोडून नि अजून समुऊसपाटीचे खालचे उचीवर असे छ.क झाले नाहीत. जगात असा एक समुऊ आहे जो इतर समुऊसपाटीचे खाली आहे. इतर समुऊ सपाटीपेक्षाहि कमी उचीची समुऊ सपाटी आहे. एया सागरात माणूस बुडून मज्ज् शकत नाही ह्णहणतात कारण इतकी पाएयाची "उAदरण' शंी आहे. (आकिलमीडीजचा सिजात) नदीचे पाएयापेक्षा सागराचे पाएयाला उAदरण शंी फार आहे. एयामुळे येथे कुणी बुडून मएयू ओढवङ्कयाचे आढळत नाही असे वाचङ्कयाचे आठवले.
नदीगामहख़न विजयवाडह्लास आलो. तेथून श्री. शाताराम वरवडेकर याना फोन केला, हा नबर पूर्वी एकाने दिला होता. ते आले. एयानी घरी नेले. चागले आदरातिखय केले. नतर आह्णही जी. पी. ओ. मAये गेलो. खरोखर आपल शहर, माणस दूर राहिङ्कयावर खूप हख़रहख़र वाटते. मधून मधून असा अनुभव ंयावा, गोडी वाढते!!
आज तरी कुणाची आह्णहाला पख आली आहेत अस आढळल नाही.
येथील एका माणसाने (हमसेन नावाअया) सागितल की हा कङ्घणा जिङ्कहा दगलबाज! दुसङ्खयाना लुटतील. याहख़न कनलुल जिङ्कहा फारच सुदर पण तेथे थोडे गलिअछ रहातात. ये,ुरकडेहि (विशाखापड्ढणकडे) चागली गावे. विजयवाडा दक्षिणेतील सवालत मोठे असे रेङ्कवे जक्ष्शन आहे. एयाखालोखाल गुटकल व बगलोर येतात. बगलूरमAये सवल ृङ्गीने सुदर वातावरण. फारच छान! भारतात बारमाही सुदर हवामान ह्णहणजे बगलोर व पुणे अस फार जणाचे मत आहे. विजयवाडह्लास रेङ्कवेचे 5 फाटे आहेत. ङ्मयापारी शहर आहे. मऊासपेक्षाहि येथे र्जौंत ङ्मयापार चालतो अस ह्णहणतात.
आह्णही जेथे उतरलो - ही भर बाजारपेठच. पण हा भाग ह्णहणजे जश्रव ढिुि फार घाण - अएयत अज्ज्द बोळ - एयात सवल तङ्खहेची वाहने रहदारी. र्रैंते माख सिमेंटचे! येथे आह्यफिसातील गाणावर झोपलो. सुधीर पिसोळकरने दिलेङ्कया पखयावरचे जोशी भेटले नाहीत. येथे सवल दिवस हाह्यटेलात जेवलो कि"वा खा,. राखी आमअया खचालने जेवलो. येथे घरी जेवायचा भाग आला नाही. महाराङ्ग-ीयाकडे राहख़न असा योग आला नाही की कुणा इतर महाराङ्ग-ीयाकडेहि आला नाही याच फार दु:ख वाटल - क्षणभर. 11 ला झोपलो. येथे आह्णही 3।। दिवस राहिलो. ह्णह्रसुरला यापूर्वी 3।। दिवस रहायचा योग आला. तेथे जसा 1 दिवस मु,ाम वाढवला ह्णहणून 3।। दिवस तेथे हाह्यङ्कट झाला तसच येथेही झाल. पण कुठे ह्णह्रसुर नि कुठे विजयवाड - तुलनाच नाही. ह्णह्रसुरला फार मजा आली. फायदा झाला. हाह्यङ्कटचा नवा अनुभव आला. नि तेथे थाबएयाच व येथील थाबएयाअया कारणात फार फरक.
ह्रदराबाद विजयवाडा ही दोनच नभोवाणी केंऊ अॆ. पी. त आहेत. येथे किर्र्लोैंकर मासिक वाचायला मिळाल. बेळगावला ह्नथम वाचल. तेङ्महापासून मला फार आवडायला लागल व बेळगावअया वाचनाचा ह्नवासात फायदाही झाला. याचे सपादक मुकुदराव किर्र्लोैंकर याना मी पुएयास गेङ्कयावर भेटलो. याच मासिकात आह्यक्ष्टोबर 1965 मAये आह्णहाला ह्नसिजी मिळाली.
शातारामाचे नावे आमचेकडे मा. वि. व्रण यानी चि÷ी (पख) दिली होती. याचे नाव शाताराम वरवडेकर - ङ्मही. शाताराम, तादळाचे भारतातील बडे ङ्मयापारी. याच मूळ गाव वरवर्डे, ता. देवगड, जि. रएनागिरी. तेथे आता एयाचा भाऊ आहे. येथून रोज भारतभर ट-क काह्यल जात येत असतात. अथालत शाताराम याना तेलगु चागल येत. एयाचे बोलएयावज्ज्न या मु,ामात आढळल की ते आमअया उपक्रुमाचे विज्ज्ज होते. मग विजयवाडह्लास काय मजा येणार? आज सकाळी कपनीचा नोकर कपनीतर्फे आमचे बरोबर आला. कपनीतर्फे जेवण पण राखी जेवणासाठी कपनीतून दोन ज्ज्पये जेवणासाठी आमचे हाती आले - मग आह्णही कशाला उसना, हावरा, उकडा भात असलेल रे्रयुलर जेवण घेतोय? आह्णही इडली, डोसा इ. उपाहार घेतला. हेच जेवण! एयाला दक्षिणेत सहसा वाण नाही. इडली सुदर व चीप. केरळात 6 प्रसे इडली. तर सवलख (ह्णह्रसुर, मऊास, अॆ. पी.) 7 प्रसे इडली. चागली साइलजही. लहान नसे. बहमदा ताजी व गरम. आग्रुह करीत. किएयेक ठिकाणी ैंीया हाह्यटेल चालवित व आग्रुहाने घालत. एक मागितली की एक जोडीच वाढत (दोन) ह्णहणून घरी - पंीत पच प1ामे खातोय वाटे. ह्नेमाने वाढत (अगएयशील). आह्णही राखी 1। ज्ज्. खचूलन बाकी प्रसे आमचेकडे ठेवले. आजहि जोशी याना भेटायचा ह्नयएन ङ्मयथल ठरला.
आज गङ्महलनर पेठ व गाधीनगरमAये गेलो ह्णहणजेच नवीन विजयवाडा इडियन एर्क्ष्ैंह्नेसची तेलगु आवखाी आध्रु ह्नभात गेलो पण सपादकजी भेटले नाहीत. ते तेथे नङ्महते. ह्णहणून कुणी धयूज आमची घेतली नाही. (पण पुढे या पेपरात ह्नसिजी लाभली) अजबच!
नतर आह्णही "आध्रु अयोति' - तेलगु द्रनिकाचे ह्नेसअया शोधात होतो वाटेत एक लहान मुलगा - शाळकरी भेटला. तो ह्णहणाला - मी दाखवतो, पण मला डबल सीट ंया. (हा एयाचा "पण' होता..) लहान मुलाचा लहान "पण?' ह्नभाकरने एयाला "डबलसीट' घेतल नि एयाने आध्रु अयोति - दाखवली. एयानेच आमचेकडे लिच्चट मागितली - एयाचे घर "आध्रु अयोति' जवळच होते. हा केवढा सुयोग. आह्णही अयोतित गेलो पण हे फोटो छापायला आमचा तयार नङ्महते. यापूर्वी आह्णही मदुराइलस तामिळनाड पेपरला विचारल पण तेथेही अपयश. आह्णही आमची वाताल दिली.
नतर एका र्रेैंटारटमAये दुपारी दोन नतर विविध भारती ऐकत असता (यावज्ज्न कळेल अॆ. पी. त किती हि"दीचा ह्नसार आहे. सागायच सार काय की इकडे नुसतच सार भात न खाण, हि"दी शिकतात, बोलतात..) काही जणानी आमची चा्रकशी केली. चचाल - एयातील एक दोघे - धनर्लैमीत (शाताराम). मी काही विदेशी ह्नवाशाना या सहलीनतर भेटलोहि. विजयवाडह्लास काही पखे मिळाली जी. पी. ओ. मधून.
सवल पखे ह्नभाकरचे नावावर. पण आतमAये दोघाना उजेशून लिहलेल. हे पाकीट पुएयातील राह्ययल बस्डचे मालक, श्री. बाबासाहेब एस. केंजळे याचेकडून. आह्णही पुणे-बगलोर-ह्णह्रसुर सहल दुचाकीने करणार होतो तेङ्महा एयाअया बगलोर सहलीची हकिगत आह्णहाला 62-63ला एयानी सागितली. एया अपुणल व अङ्कप माहितीचा पुणे - बगलोर र्रैंएयावर ह्नवास करताना आह्णही उपयोग केला. केंजळे यानी बङ्खयाच सायकल सहली केङ्कया आहेत.
कौमीर व केरळची तुलना करतानासुजा काही लेखकानी केरळचेच र्जौंत का्रतुक केले आहे.
ह्नवासात आपण सवल विसह्वन सङ्गीशीच समरस होतो. आगगाडीने कि"वा मोटारीने जाणाङ्खयाना हे सुख अनुभवता येत नाही.
अथालत ती माणसे आपणाला सोइल असून एयाचा उपयोग न करता आपण सायकलवह्वन जातो ह्णहणून वेडह्लात काढतात. पण एयाना खरे सुखच समजलेले नसते. एयाला आपण काय करणार? एयाअया सुखाची ङ्मया्रूया व आपली सुखाची ङ्मया्रूया यातच फरक आहे. असो.
येथे एयामानाने वगलणी खूपच कमी मिळत होती. पण कनक दुगाल राइलस सप्तलायरअया श्री. कोकड यानी अकरा ह्वपये ही बहख़मोल देणगी दिली. देवाने आह्णहाला साभाळले!
विजयवाडह्लात आमची आथिलक पर्रििैंथती - साधारण होती. "तोळामासा' होती. ह्णहणून या देणगीच फार महएएव आहे. खेरीज येथे आङ्कयापासून कलेक्ष्शन अस झाल नङ्महतच.
एयानी र्ैंवत: मराठीत ह्नमाणपख टाइलप कह्वन दिल. देवनागरी टाइलपरायटरवर. नि हाच ते ङ्मयवसायाकरिता - ङ्मयापारात - धणासाठी वापरतात. ह्णहणजे ए.पी.त हि"दीचा किती ह्नचार व ह्नसार आहे पहा. आपङ्कयाकडे देखील दुकानातून जेथे टाइलपरायटसल आहेत तेथे मराठी देवनागरी 1चितच आढळतील.
हे पुत—याचे शहर आहे. श्री. पोड्ढीरामलु यानी विशाल ए.पी.साठी बलिदान केल. व,भभाइल, नेताजी इ. पुतळे. येथे फार गरम होत, उकडत. दाट र्वैंती. थोडह्ला जागेत र्जौंत ग,ी बोळातून उच इमारती. येथून 42 म्रलावर मअछलीपड्ढण येथे गगासागर ह्णहणजे बगालचा उपसागर कङ्घणेला येऊन मिळतो. येथील किएयेक इमारतींचे जिने फारच अह्वद, लहान, वळणावळणाचे, चमएकारिक. अवघड पायङ्खया. अशा जिधयावह्वन दुचाकी घेऊन काही वेळा वरअया मजङ्कयावर ठेवाङ्मया लागत. येथे सायकली ठेवायची फार पचाइलत झाली. आह्णही राहिलो तेथे सोय नङ्महती. ह्णहणून 4 राखींत दोन तीन जागी निरनिरा—या इमारतीत ठेवाङ्मया लागत. सायकल ठेवायची अडचण या सहलींत ह्नथमच आली. यानतर मुबइलला ही अडचण आली.
येथे आह्णही उतरलो तेथे र्रैंएयावरहि सायकली ठेवणे अशक्ष्य (दिवसा). राखी कुणाअया दुकानात गाडह्ला ठेवत असू.
आह्णहाला काल हाह्यटेलात भेटलेले लोक आमअया मु,ामाचे जागी येऊन गेङ्कयाचे कळल. अस ह्नथम ए.पी.तच (तेलगु लोक) घडल. हे ह्नथमच या ह्नवासात व यानतरहि सहसा एया एया ठिकाणचे र्ैंथानिक लोक आमअया मु,ामावर आले नाहीत.
पूर्वी येथे बरेच महाराङ्ग-ीय होते. पण धदा बसला. र्ैंटेटचे रिआह्यगलनायझेशन झाले. बदङ्कया झाङ्कया. येथे जानवी जोड बदलले (यज्ञोपवित).
आह्णही पखे लिहिली. बाम, अजय - भा्रयनगर, केसरी सपादक, कङ्कयाण या ठिकाणी पाठविएयासाठी. उणा निघायचे ृङ्गीने तयारी केली. हवा भरायला फार लाब जाव लागल. येथेहि रविवारी बाजार बद. फारच शुकशुकाट. इतकच काय पण रविवारी सवल हाह्यटेलहि बद. अस या सहलीत एकदाच आढळल. काही हाह्यटेल दुपारपयॄत उघडी. आज दोधही वेळा जेवणास (2+2) 2 ह्वपये आमचे हाती. कपनीतून. आतापयॄत जेवणाचे दहा ह्वपये झाले. शातारामाकडून मिळाले.
शातारामाचे पुतणे जयवत वरवडेकराशी सभाषण झाले. एयाचे घरी दोनदा चहा झाला. एकदा एयानी दुकानात दिला. एयानी राखी गाडह्ला ठेवायची आजची सोय केली. शाताराम यानी ह्नमाणपख दिले.
साडेपाच सहाला उठलो. र्ैंनान नाही. सकाळी भयकर पाऊस-वारा. असा आह्णही यापूर्वी पाहिलाच नाही. सामान गाडीवर बाधलही. पण
श्री. शातारामजी व येथील कमलचाडयाप-की काही जण व आमअयात चचाल झाली. शातारामाचे मते आश्र्नही आज दुपारी जेऊन जाव. ये,ुरला हाि%ट करावा नि उणा सकाळी पहाटे 5-6ला निघून राजमहेधऊी कि"वा कोबूर गाठाव. उलट आमचे मत आज निघायच तर सकाळीच निघायचे अथवा उणा सकाळी निघावे. (सकाळचे 10 झाले होते.) आज निघून, जेवून ये,ूरच गाठू शकलो तर उणा राजमहेंऊी गाठण फार कठीण होइलल. कारण ये,ुरपासून 70 म-ल दूर राजमुऊी. व वाटेत गोदावरी नावेतून पार पाडावी लागते. (काल राजमेंऊीचा एक पखाा व लेटर जयवताकडून, शाताराम याचेकडून एक पखाा) आजअया आधीअयोतित आमची वाताल मसिज. एयात मथमच अस छापलय की आश्र्नही नतर युरोप - अमेरिकेस जाणार... अस 1चितच छापल गेल. जेथे उणा जाणार - नेलजरला - ते इतक लहान व अमसिज गाव की शातारामनादेखील ते नाव चटकन श्र्नहणता येत नसे. ते श्र्नहणाले तुमच "निराजन' का काय...
आज काही अशी शाताराम अह्यधड सधस क.चे ह्णहणएयावह्वन, पाऊस, वादळ, गडगडाट या निमिखााने ह्नथमच मु,ाम वाढवला. तेहि ह्णहणाले, असा 1चितच येथे होतो. काल सडे र्ैंटस्डडलमAये ह्नसिजी मिळाली. सडे र्ैंटस्डडलला ह्नसिजी मिळाङ्कयाच हे एकच काखण आमचेकडे आहे. एयात छापल गेल की रोज सरासरी 50 म्रल जातो व सुमारे 4 महिधयात हि"र्दुैंथान पूणल कह्व. पण या वार्तेत मऊास र्ैंटेटला भेट दिङ्कयाचा उ,ेखच नाही. पण कधयाकुमारीचा आहे.
आजही शातारामजींनी जेवायला ह्व. 2 दिले. आज आह्णहाला सेंड आह्यफ ह्णहणून की काय सकाळी हाह्यटेलातून इडली मागविली व घरचा चहा मिळाला. दुपारी थोडी विविध भारती ऐकली. येथे भटकी गुरे फार आहेत. काल राखी एक ट-क उभा होता. एयाचे क्रुमाकात चकढ अक्षरे पाहख़न ह्नभाकर ह्णहणाला, अरे ही ठाएयाची का? हे ऐकून एयाचा ड-ायङ्महर ह्णहणाला, "हो!' मग आमच सभाषण सुज्ज्. एयाला वाटल इथे एवढ शुज मराठी कोण बोलणार? एयाला आनद झाला.
नेलजरला सAयाकाळी पोचलो. फारच लहान गाव. पण येथून राजमहेंऊी 26 ते 30 म्रलच रहाते. तेथून पावसा—यात 26 म्रल कोवूर नि तेथून नाव. ह्णहणून येथेच मु,ाम करणे यो्रय होते. येथे रहाएयाअया सोइलचे वाधे. पचायत आह्यफिस नावाला ह्णहणून डाक बगङ्कयात रहा. पण एयाचा इनचाजल जो हायवे सुपरिटेंडेंट होता, गावाला गेला होता. बी.डी.ओ.त काही सागता येत नङ्महत. वाह्यचमनश्र्नने मोफत ङ्महराडह्लात रहायची ङ्मयर्वैंथा केली.
आह्णहाला काहीस मागलदशलन एक शिक्षक करत होता (ङ्मयकटराव). पण एयाला इग्रुजी अगदीच तुटपुज येत होत. पेबह्व व येथे वीज नाही मुळीच. या शिक्षकाना हि"दी जवळजवळ नङ्महतच येत. तरी तो माख आमचे बरोबर येत होता. पण तो आह्णहाला "साथ' देत होता. हे एयाच वागण अगदी बरोबर होत.
तो ह्णहणाला, "चला माअया एका मिखाकडे नेतो.' एया खेडह्लात भाषेची ह्नथम ह्नथम जरा अडचण आली. आह्णही तेलगुत सागितल, "तेलगुबेडा - तेलगु येत नाही.' खेरीज "बेडा' ह्णहणजे आह्णही दोघे आहोत असा अथलही होतो.
ङ्मयकटरावने मिखाकडे ह्णहणजे एयाअया शाळेतील हि"दीअया महिला शिक्षिकेकडे नेलेल आहे हे थोडह्ला वेळात लक्षात आल.
काही वेळाने एया आङ्कया नि एकदम "बाते करो ना...' अस ह्णहणाङ्कया. एया हि"दी शिक्षीका आहेत हे मग कळल. पण जेङ्महा वरील एयाचे उदश्र्नगार ऐकले तेङ्महा ते माहित नसङ्कयाने येथे हि"दी बोलणारी ही ङ्मयंी कोण? असे वाटले.
सुह्ववाती सुह्ववातीला आह्णहाला व थोडा एयानाही सकोच वाटला. पण मग रगून असे गेलो की जणु युगायुगाची आह्णहा सवाॄची ओळख व र्दोैंती आहे. मा. शिक्षिकाना इग्रुजी येत नङ्महत. एयाची तेलगु मातभाषा व आमची मायबोली मराठी. आह्णहाला तेलगु कळण अशक्ष्य तर एयाना मराठीचा गध नङ्महता. खेरीज तेलगु भाषिकाशी या भाषा बोलण व समजण कठीण. ह्णहणजेच तेलगु काय कि"वा कोणएयाही भाषिकाने एखादी परकी भाषा शिकली असेल व दुसङ्खया एखाणा भाषिकाने तीच भाषा शिकली असेल तरी दोघाअया उारात फार फरक ह्णहणून एकमेकाना काह्यमन असलेली भाषा समजणही जडच. एयामुळे मी बोललेल हि"दी एयाना कळेना. मग माअया लक्षात आल, एयाअया हि"दीवर तेलगुची छाप असणार. तेलगु काय कि"वा कोणतीही दक्षिणी भाषा "हेल' काढून बोलतात. ह्णहणून मीहि मग तेलगु पजतीने हि"दी बोलायचा ह्नयएन केला व मग काहीही अडचण आली नाही. मग बङ्खयाच गप्तपा झाङ्कया. माख ह्नभाकरपेक्षा मलाच फार भाग ंयावा लागला. नि एकाच वेळी हि"दी, तेलगु र्ैंटाइलल, व इग्रुजीतून सभाषण कराव लागल. आह्णही सहलीत "हिरन के झुएड देखे' अस सागितल पण ते एयाना समजल नाही अस आढळल. ह्णहणून मी "डिअर' अस इग्रुजीत सागितल. पण एयानी ऊशशीचे ऐवजी ऊशरी असा अथल घेतङ्कयाच लक्षात आल ह्णहणून मी आणखी र्सुैंपङ्ग खुलासा केला. तेङ्महा माख र्हौंयाची कारजी उडाली. डिअर ह्णहणजे हरणे, मग, हिरन असही सागितल. दक्षिणेत र्सैंकत शरद लवकर समजतात. डिअर याचा ह्निय असा अथल आहे. दोधहींचे उार सारखेच. पण अक्षरे, र्ैंपेलि"्रज वेगळी.
हि"दी बाइल तर ह्णहणाङ्कया की जर तुमचेबरोबर कुणी मुलगी असती अथवा मुली असएया तर मीपण निञ्च्तिच आपङ्कया सहलींत सहभागी झाले असते, आपङ्कयाबरोबर सायकलने आले असते. अस कोणएयाही शिक्षकाने अथवा शिक्षिकेने आह्णहाला भारताअया इतर भागात ह्णहटल नाही. एयातून तह्वण ैंी शिक्षिकेने, शिक्षिकाच काय पण कोणएयाही मुलीने, ैंीने ह्णहटल नाही. किएयेक ैंीयाना आमच धाडस आवडल नाही. आज भात, साबार, लोणच अस घरच भोजन! मोठह्ला डावाने लोणचे वाढतात. भाजीह्नमाणे आपङ्कया फार मोठह्ला फोडी व काही अखड आरयाचे (अखड क्रङ्खया). फारच खमग, ज्ज्चकर, र्ैंवादिङ्ग, चविङ्ग! अजूनही नेहमी लोणच ह्णहटल की नेलजरलाच हे लोणच आठवत व तोंडाला पाणी सुटङ्कयाखेरीज रहात नाही. असच ताकाच नाव निघाल की नेलजरच ताक आठवत. येथे ताक इतक प्तयायलो ह्णहणून सागू, पातेङ्कयाने प्तयायलो - एक पातेल भह्वन. फार सुदर ताक! ए.पी.त अगदी लहान गावीही ताक, भाअया वग्ररे मिळतात.
महाराङ्ग-ात तर किएयेक भागात दूध मिळणे कठीण, भाअयाची पचाइलत. अस ए.पी.त 1चितच. ए.पी.च व्रशिङ्घटह्ल ह्णहणजे पिकत तेथे विकत. पेबह्वला आह्णही जेवलो, तेलगु - एयानतर आज. आज तर तेलगु माणसाचे घरीच. र्ैंथानिक माणसाचे घरी जेवङ्कयाच हे एकच उदाहरण आहे आमअया टूरमAये.
क्ष्लाकलने झोपायची सोय केली. जेवण तयार कह्वन दिल. नि तोहि बी.डी. ओ.तील क्ष्लाकल. अस या सहलीत सहसा दुसर उदाहरण नसेल. एयाचे ङ्महराडह्लात झोपलो. चटइल दिली होती (बहमदा शि"दीची असावी) एयावर आह्णही आमची सतरजी टाकली.
राखी मला मAयेच जाग आली. उजङ्मया पायाला काही चावल की काय कुणास ठाऊक! पण कड आली. खाज थाबेना. मग झोप येइलना. अखेर एक झुळूक आली नि मी ह्णहणालो, अशाच गार वाङ्खयाअया झुळकी येवोत व मला एया सहायाने निऊादेवीने झोपवावे नि खरोखरच एयाह्नमाणे मला सुदर झोप लागली.
आह्णही आमच इतर सामान बी.डी.ओअया ह्वममAये ठेवल होत. ती ह्वम गावापासून जरा दूर - टोकाला. आसपास र्वैंती अशी नाही. तेथे सापाच फार भय आहे, असे बी.डी.ओ.चे वरील क्ष्लाकल ह्णहणाले. उटीह्नमाणे येथे दोन ठिकाणी मु,ाम.
नेलजरलाहख़न कोवूर येथे 11चे आत पोचलो. नदी नावेने ओलाडली. पण याखिक वा इलेक्ष्ट-ीकची नङ्महे ह! ती येथेच कोवूर - राजमुड-ी पुलाचा "सीन' "मीलन' चिखपटात अगदीच सुह्ववाती सुह्ववातीला आहे. तेङ्महा एयातील कलाकार सुनील दखा याला पूवलजधमाची आठवण होते. तशी मला तो चिखपट पहाताना, ते ृैय पहाताना, आजअया दिवसाची आठवण झाली.
होडी (पडाव) वेळूने व शिडाने हाकारतात. र्वौंतविक कोवूरपासून राखी 9ला लास्च सुटएयाची वेळ आहे. टाइलम टेबल ह्नमाणे. पण ती होडी राजमहेंऊीपासून निघाली तीच मुळी कोवूरला फार लेट आली. एक फेरी लास्च व मोठे सामान (अवजड) असणारा पडाव (बोट) अखेर कोवूरहख़न आह्णहाला घेऊन निघाली. 1।। - 5 राजमहेंऊी किनारा. फेरी लास्चसाठी ध,ा बाधलेला नाही. 1964ला होता जसा पणजी व बेखाीस होता. उलट आश्र्लदुबरह्नमाणे (1962) गोदावरीचा ह्नचड गाळ - चिखल एयातून सायकली व सामान चढवण अथालतच अति बिकट. आह्णही दुचाक्ष्यावर सामान बाधलेल व लावलेल अस होत. तेथे बोलता बोलता एका माणसाची (तेलगु) ओळख झाली - एयातून अस निङ्घपम झाल की एयाने विजयवाडह्लाची "आध्रुअयोति' मधील आमची वाताल वाचली होती. अयाचेबजल वाताल वाचली - हे हेच (आह्णही दोघे) हे कळङ्कयावर एयाला फार आनद झाला नि एयाने गाडह्ला सामानसहित नावेत चढवायला व उतरायला बहममोल मदत केली. एयामुळे गाडह्ला चढवणे व उतरवणे हा मोठा ह्नू सहज सुटला. हा "आध्रुअयोतितील' ह्नसिजीचा चमएकार. अॆ. पी. चा चमएकार. हा माणूस ह्णहणजे "दखा'च - "दखा येऊनि उभा ठाकला.'
सायकलींना ह्नएयेकी 50 प्रसे, माणशी 3 आणे, ह्णहणजे 1ज्ज्. 6आणे, सायकलींना ह्नएयेकी (सामानासकट) धज्ज्न झाले.
येथे सडकेकरिता बारमाही वहातुकीचा पूल नाही. येथे नाव आहे ही गोङ्ग मा. वि. व्रणानी दिलेङ्कया मोटर असोसिएशनअया नकाशात (यादीत) लिहल होत. "अह्यनिकट' आहे. साडवा आहे. पण गोदावरीला महापूर नसताना एयाचा उपयोग होऊ शकतो. जून ते डिसेंबर - गोदावरीला महापूर येतात. सतत तेङ्महा हा बधारा मागल बद रहातो. कार धयायला 50 ज्ज्. घेतात. हे फार वाटले. 10 ज्ज्. ंयावेत. ट-क जात नाही. एयासाठी एयातील सामान पडावात ठेवायच व दुसरा ट-क एया बाजूस पाहिजे. तेथे ते भरायच अशी पजत आहे. लवकरच पूल होणार होता.
दोधही तीराचे मAये एक बेट आहे. ह्णहणून लाबून एयाला वळसा घालून नेतात. सुमारे 2।। म्रल पडल. राजमहेंऊी काठावर उतरङ्कयावर काही अतर पाएयातूनच जाव लागत. नदीच एवढ ज्ज्द पाख ह्नथमच पाहिल. यापेक्षा गगा व ब्रुहृपुखा याच पाख ज्ज्द आहे. गोदावरी ह्णहणजे दक्षिणची गगाच. - गगा ब्रुह्णहपुख एकख येतात तेथे 40-50म्रल ज्ज्द पाख आहे अस मी वाचल आहे.
आह्णहाला जो पाहिजे होता तो पखाा सहज मिळाला नाही - शोधायला फार खास - पण मग सापडङ्कयावर माख मजाच मजा - अॆ. पी.त पुङ्घकळदा असच - आधी कडु मग गोड! पखाा शोधायला दुकानाची फार मदत होते व आमचा पखाा "ङ्मयापारी' पण आज गणेश चतुर्थीबजल येथे बाजारच बद. पुएयास सण वग्ररे असला की र्जौंतीत र्जौंत बाजार खुला राहतो. गणेश चतुर्थी ह्णहणून सवलच बद. हे विचिखच वाटल आह्णहाला क्षणभर. खेरीज पाऊस.
पण एका हाह्यटेलवाङ्कयाने चहा पाजला व मागलदशलन केल. नि येथील "समाचार'ला (राजमहेऊीचा डेली समाचारमश्र्न - तेलगु) धयूज णा सागितल. एयाच आह्यफिस कोठे आहे सागितल.
अखेर आमचा पखाा सापडला. वसनजी भवानजी अस्ड सधस एजट शाह हेमराज रतनशी - मग एयानी एयाचा मुलगा आमचेबरोबर दिला व एयाचे आह्यफिसात गेलो. तेथेच हाह्यङ्कट. आङ्कयावर र्ैंनान केल. ह्नवास सपङ्कयावर र्ैंनान - अॆ. पी.त भा्रयनगरला केल. अॆ. पी. त भा्रयनगर, विजयवाडा येथेच फं (मी) याआधी र्ैंनान केल. आमचेबरोबर येथिल (कपनीप्रकीच) एक तज्ज्ण होता. आह्णही कपनी खचालने नाङ्गा केला.
कलकखाा रोड साधारण पाहख़न ठेवला. "समाचरमश्र्न' ला धयूज लिहख़न दिली. आज पेपरलाहि सुटी ह्णहणून सपादकाचे घरी वाताल लिहख़न दिली. राजमहेंऊीत हाह्यटेलवाङ्कयाने र्ैंवागत केले. पण हाह्यटेलवाले, खानावळवाले र्ैंवागत करायला जरा कचरतात.
मारवाडी पजतीचे जेवण! छानस नी पोटभर.
राजमेहधऊी हे इर्लैंट गोदावरी जिङ्किाचे ठिकाण आहे. मोठ ङ्मयापारी शहर आहे. येथे कागदाचा मोठा कारखाना आहे. र्ॠिींीं. षि खविळरअया येथिल नङ्मया भागात र्रैंते वग्ररे बरे आहेत. माख ङ्मयापारी भागात नेहमीह्नमाणे र्रैंते अज्ज्द आहेत.
येथे मिरअया, तादूळ वग्ररेचे पीक भरघोस येते. इथे एक अगदी सधन व दूसरे खूप गरीब कामकरी भेटले. येथे सवाॄना चिखपटाचे भलतेच वेड दिसले. एका दोघानी आह्णही सुजा तेलगू चिखपट पहावा अशी आशा केली होती. एकदरीत आध्रुह्नदेशात असा आग्रुह धरणारे भाबडे लोक ह्नथमच भेटले पण आह्णहाला सुजा एयाअया आपुलकीअया भावना बघून सुख वाटले. हा असा विक्रुमी सायकल ह्नवास "याच'साठी केला होता ना!
येथून अमावरमला निघालो. 6 ला उठलो. आह्णही आमअया खचालने चहा - पाणी घेतल - सकाळी येथील पचवटी हाह्यटेलात. पचवटी हाह्यटेल सुदर व दरहि कमी होते. एकदरीत राजमहेधऊीत माणुसकीचे असे दशलन झाले की तेथून पायच निघेना वा अक्षरश: सायकलअया पायडलवर जोर मारवेना.
आज कह्यमेङ्खयाची फार आठवण झाली. राजमहेंऊी अमावरम र्रैंएयावर राजमहेंऊीपासून 10 म्रल तर इतक सुदर रह्णय वन आहे की तेथून पुढे जाववतच नाही. पुढे मला केरळहख़नहि हे वन आवडल. महाराङ्ग-ातहि अस नाही. याच वणलन करायला कवि कुलगुज्ज् कालिदासच ङ्महायला हव.
हा भाग समुऊाखाली असावा. र्रैंएयावज्ज्न चालत होतो. पण खोल खोल खडश्र्नडह्लातून लूलश्रशी चालवत आहोत असे वाटे. चमएकारिक वाटे. ह्रऊाबाद नतर बेझवाडह्लापयॄतचा बराच भाग व आता काही भाग सागर सपाटीचेहि खाली आहे. असा हा एकच एक ह्नवास, अनुभव व कङ्घणेबाबतच हा भारतात अनुभव मिळतो.
पण आता चला अमावरमला. येथे पहा जीवन कस आहे? बङ्महशी हसू व आसू याचा हि"दोळा आहे, लाटावर र्ैंवार होऊन जगायच असत, सुख, दु:ख, राख व दिवस, ह्नकाश व अधार, "सुख पहाता जवापाडे, दु:ख पवलताएवढे', र्ैंवगल व नरक, राधानाथ शिखर व ह्नशात महासागराचा तळ, जमिन र्अैंमान, इएयादीचा अथल कळेल अमावरमच आमच वणलन, अनुभव वाचून.
अमावरमला पचायतीअया ह्नेसिडेंट बाइल होएया - पण एया भेटङ्कया नाहीत ह्णहणून रहायची पचाइलत वाढलीच. येथील देर्वैंथान डोंगरमाखयावर आहे. मदिर र्ैंवअछ व सुदर आहे. पुजारी पडेपणा जारी कह्वन जजलर करत नाहीत. तस एयाबाबतीत जरतारी वाटत वातावरण. पुजारी जर असे नसते तर एयातून कोण तारणार? आह्णहाला पुढे सा्र. काळे, विशाखापड्ढण जस येथील देवळाबजल व पुजाङ्खयाबजल बोलङ्कया हे खर होत.
येथील विशेष ह्णहणजे एक र्सैंकत शाळा आहे. ह्नाचायाॄनी कशीतरी हो नाही करता करता ङ्महराडह्लात झोपायला परवानगी दिली. तेथे वीज - दिवा होता व वाह्यचमन. एयानी शाळेत जागा देएयाचा सुर्सैंकतपणा दाखवला नाही. पण ङ्महराडह्लात आढेवेढे घेऊन का होइलना पण झोपायला जागा देएयाचा समजूतदारपणा दाखवला हेहि नसे थोडके. हाहि गणेशोएसवातला दिवस.
शाळा गावाबाहेर, दूर. अक्षरश: डोंगरावर नि खरोखर रानात. ह्नथमच असा मु,ाम केला (व शेवटचाच अशा डोंगरावर नि रानात, उघडह्लावर) झोप येइलना. गावात चागली हाह्यटेङ्कसश्र्न नाहीत. अमावरमला अमाम दशा नाही झाली. "अमासाठी दाही दिशा' अशी र्िैंथती नाही आली हीच कपा ह्णहणायची. नेलजरला, पेबह्व, नकलटप,ी हे यापेक्षा चागले मु,ाम लाभले. रोज मी झोपताना देवाचे नाव घेऊन झोपत असे. ह्नवासातहि व आजहि - एयाह्नमाणे जय श्री गुज्ज्देवदखा ह्णहटल नि झोपायचा ह्नयएन केला. उकडत होत अति. एयातून डास इएयादी चावत. ह्णहणून पाघह्वण ंयाव लागे. मग अधिकच उकडे व खास होइल. इतका खास की वाटल कधी उणा उजाडणार? उणा सूयल उगवेल ना? की उणाला अत नाही. "आज रोख उणा उधार' सारख. नाहीतर 6 महिने राख व 6 महिने दिवस, उखार धवाह्नमाणे. अस अचानक घडल तर, इ. इ.
तसा विचार केला तर अमावरमला अम मिळाले एवढेच. (एवढाच "वर' मिळाला.) पण वधु ह्णहणजे जागा मिळायला कठीण गेल. हा गाव पायखयाशी आहे. येथे देवीचे देऊळ आहे. भिकारी कमी आहेत. अमावरमला कलेक्ष्शन नाही. मदत नाही. ह्णहणून व्रझह्यकला जायचे ठरवले. गणेशोएसव होता. आमचेकडे व्रझह्यकचे पखो होते. ह्णहणून व्रझह्यकला जाएयाचे सकाळी ह्नयएन केले. दुसङ्खया दिवशी अमावरमपासून 71 म्रल दूर व्रझह्यकला निघालो. विशाखापड्ढणला पोचलो. आज फार लवकर उठलो. व्रझह्यक थेट ह्णहणजे फार अतर. नि आपण खूप म्रल जायच ह्णहणल की वारा उलटा असायचाच. चढ फार भेटायचेच. हा अगदी ठरावच. तदवतश्र्न आज फार उलटा, फार वेळ, वारा. नि फार चढ फार ह्नमाणात. फार वेळा. जणू चढावह्वन फरफर ओढत जाव लागे. माख आज अथालतच समुऊसपाटीचे वर आलो. सार्रूया खि"डी, डोंगर. उलटह्ला वाङ्खयाच जणू उलट काळीज!
अनकाप,ीस साखर कारखाधयात काही महाराङ्ग-ीयन आहेत असे
श्री. मा. वि. व-ण (मऊास) यानी सागितलेल होत. पण चा-कशी करता कळल, आता नाहीत. श्र्नहणून थाबलो नाही तेच ठीक. कुणी श्र्नहणतात विशाखापटनम हे भारतातील पहि%या कीमाकाचे न-सगिलक सि"धुणार आहे. परतु एयाला अतगलत वहातुक नाही. अतभालगाशी जोडलेल नाही. कुणी उताह्व मिळत नाहीत. श्र्नहणून मोठश्र्चा आगनावा थाबत नाहीत. फ मालवाहख़ जहाजे येतात व तयार होतात. ओरिसामधील मगल धातु (अशुज) येथे रे%वेने येऊन नियालत होतो, विदेशी. कि%र्टेैसची रिफायनरी आहे. हि"दुथान शीपयाडल. आता लढाऊ जहाजे हळूहळू बाधत आहेत. पण एयासाठी लागणारा बहमतेक माल परदेशातून आणावा लागतो. श्र्नहणून परकीय चलनाची फार गरज. श्र्नहणून कालापङ्मयय होतो. आज अनकाप,ीस कि"वा र्शैयतो विशाखापड्ढणला पोचएयाचा बेत होता. अमावरमला मु,ामाला फार खास झाला श्र्नहणून विशाखापड्ढणला गेलेल बर. (नि गणेशोएसव)
विशाखापड्ढणमश्र्न जिङ्किाच ठाण आहे. लाइलटहाऊस आहे. आह्णहाला कङ्कयाणहख़न आधी पख मिळाल होत की तुह्णही व्रझह्यकला जा. माझा भाऊ आहे. एयाला आधी कळवलेल आहे. आह्णहाला पखाा आला होता. ह्णहणूनहि आह्णही आज व्रझह्यकचा ह्नयएन केला होता. तो पखाा कसातरी शोधला. पण आधी विशाखापड्ढण अगदी जवळ आल तरी दिसेना. एयामुळे आह्णही बुचक—यात पडलो. हा काय ह्नकार आहे. एयाच अस झाल होत. विशाखापड्ढण पवलतराजींनी वेढलेल आहे. ह्णहणून ते दिसत नाही लवकर. पण ह्णहणूनच हे भारतातील पहिङ्कया क्रुमाकाच सुरक्षित बदर आहे. पण काहींनी अस सागितल - ह्नचड खएा खणून समुऊ आत आणून हे बदर तयार केल आहे. पण सागराबरोबर वाळू येऊ नये ह्णहणून जेथून समुऊ आत आला आहे, तेथे वाळू थोपवएयाची श्री. वििेशरया यानी ङ्मयर्वैंथा केली आहे. अयानी वदावन गाडलधसश्र्न इएयादी तयार केङ्कया.
आमचा पखाा शोधङ्कयावर अया माणसाकडे आलो, तो गावाला गेङ्कयाच कळङ्कयावर माख आह्णहाला ह्नचड ध,ा बसला. जसा पुढे 11-12-67 कोयनानगर, पुणे व इतर भागाला भूकपाचा बसला. नि ही तारीखहि 11च होती. (11-9-64) नि तो माणूस 2-9लाच येथून गेला होता. इतका ह्नचड ध,ा या सफरींत ह्नथमच बसला असेल. हाही ए.पी.चाच अनुभव. या धक्ष्क्ष्याने आह्णही फारच उदास, निराश झालो. केवढह्ला उमेदीने, अपेक्षेने आलो होतो. अपेक्षाभगासारख दु:ख नाही. आशाया: परम दु:खमश्र्न। पण आता ए.पी.चे आमचे बरेच अनुभव जमेस होते. पण ह्णहटल, ए.पी. आहे. यानतर फार सुदर अनुभवहि येऊ शकतील.
या पएएयामुळे फार खास झाला. नि तरी पुएयास गेङ्कयावर काही दिवसानी हा पखाा देणारा ह्णहणाला, तुमचेसाठी माअया मावस भावाने फार गोङ्गी केङ्कया होएया. नि ह्णहणे एयामुळेंच तुह्णहाला पानसे यानी कह्यमेरा दिला. येथे आङ्कयावर जेङ्महा आह्णही कुठे उतरलो आहोत हे पानसे याना सागितङ्कयावर तर च, अस आढळल की पानसे या पएएयावरील एया माणसाला नीट ओळखतहि नङ्महते. नि अशा माणसामुळे पानसे आह्णहाला कह्यमेरा देणार? हे आह्णहाला कस पटू शकेल?
या पएएयावरील राहणारे एयाचे मिख मोहनराव (एयाअयाच आह्यफिसातील) याना काही सूचना एयानी दिङ्कया होएया. ह्णहणून कशीतरी सोय झाली. पण ही सोय ह्णहणजे ग्ररसोय होती. नि अति ग्ररसोयच ठरली. अखेरपयॄत. ही जागा शहरात. येथे फं एक महाराङ्ग-ीय रहातात. जयवत. बाकी सवल शीप याडल काह्यलनीत व काही वाङ्कटेरला. नि आह्णहाला र्जौंत जाव लागणार शीप याडल काह्यलनीतच. खेरीज येथे पाणी टचाइल. सडास बाथह्वमची ग्ररसोय फारच. कपडे धुवायला सोय नाही. पाएयाच दुभिलक्षच. शिवाय खोलीही र्ैंवतख तारयात नाही. र्वैंतीचा बराच भाग गलिअछ. हा भागहि घाण.
मोहनरावानी राखी आह्णहाला आर. के. जयवताकडे नेल. एयानी माख आह्णहाला राखी जेवण दिल. र्ैंवागत केल. पण हे र्ैंवागत ह्णहणजे वादळापूर्वीची शातता ठरली. ते कस ते उणा उजाडङ्कयावर कळल.
नतर दुसरे दिवशी उठलो. सकाळी पावणे आठ, आठला बाहेर निघालो. शेजारी, मोहनरावाचे घरी कि,ी देऊन बाहेर गेलो. पण र्पोैंटात जाऊन परत आलो नि अयाचे हाती कि,ी दिली तो माणूस नङ्महता नि कि,ी सापडेना, मिळेना. सवल नमा!
"नमा'कडे वळएयाबाबत आपण सAया नमा ह्णहणू. आधी मला मिळालेली पखे पाहख़या. व्रझह्यकला आह्णहाला 7 पखे आली. काडलस व पाकीटे. एयात एक पाकीट होत. पण आज तीन मिळाली. नि विशेष ह्णहणजे तिधही माझे नावावर. प्रकी एक होत मदुरेला भेटलेङ्कया र्ैंकाऊटबाह्ययच.
व्रझह्यकचा पुङ्घकळ भाग टेकडह्लावर वसला आहे. एयाला टाऊन ह्णहणतात. नवा भाग वाङ्कटेर नि हि"र्दुैंथान शीपयाडल काह्यलनी असे तीन ठळक भाग आहेत. आह्णहाला मडळाअया इमारतीची नियोजित जागा दाखवली - पानसे, काळे यानी. प्तलह्यन दाखवला. आह्णहाला फार आवडला. ते सागत होते, भारतीयानी अचूक व सुदर जहाज बाधल तरी ना्रदल फार वेळा नापास करत नि परकीयानी बाधलेल जहाज कसही असून माख एवरित पास करतात, मग एयात कितीहि महएएवाअया चुका असोत. ह्णहणजेच ही गुलामगिरीची निशाणी - पारतखयाची. पाञ्चएयाच तेवढ सवल चागलच! किएयेकजण परदेशी टुर्रिैंटसश्र्नच फार र्ैंवागत करतात. जज्ज्र कराव. पण आह्णहाला नाक मुरडतात, असहकायल करतात. ही गुलामगिरीची निशाणी! उलट तिकडे र्रैंएयाअया इतक्ष्या सुधारणा आहेत, वाटेत सोइल आहेत, वायरलेस आहेत, अशाना मदत करणाङ्खया र्ैंवतख र्सैंथा आहेत. कुणी असा सकङ्कप नुसता सोडला की सवल साधने हात जोडून उभी आहेत. रिजी, सिजी, अङ्गसिजी जणु हात जोडून उल्लया असतात. तिकडे किती सोइल आहेत व सहकायल करतात हे सवल सागायच ह्णहणजे किएयेक पान खर्ची पडतील. तिकडचे काही ह्नवासी ह्णहणतात, भारतातले नह्यशनल हायवे असे आहेत की आमअयाकडे दोन लहान गावातही यापेक्षा चागले र्रैंते आहेत. येथे नह्यशनल हायवेवर मागून ट-क आला की लोक कसे जातात र्रैंएयावह्वन हेच कळत नाही. भारतातील 14 ह्नमुख भाषा, निरनिराळ हवामान इएयादींमुळ फारच कठीण भारतह्नवास. एयात सायकलवरचा! भारतात हिचश्र्नहायकि"ग ह्णहणजे काय हे बहमतेकाना माहिती नाही तर हिचहायकी"गने ह्नवास काय करणार कपाळ! तिकडे सायकलने ह्नवास केला, चालत केला अस ह्णहणतात, पण ह्नएयक्षात हिचश्र्न हायकी"गने मिळेल एया वाहनाने, एयात मोफत व र्ैंवखचालने केलेला ह्नवासहि आला. असा आह्णही भारतह्नवास केला नाही. आह्णही 16 हजार किलोमीटसल ह्नएयक्ष सायकल चालवली, र्रैंएयावह्वन.
आज गा्ररी विसजलन. सागरात गा्ररीगणपती विसजलन. मी वेंगुलाल येथे रहात असताना 1950ला व काही वर्षे गा्ररी गणपतींच सागरात विसजलन केल. सि"धुसागरात तर हा गगासागर. पण याला बगालची खाडी, बगालचा उपसागर असहि ह्णहणतात. सि"धुसागरात बरीच सि"धुणारे आहेत तर गगासागरात जवळजवळ नाहीतच. एयातून नाव घेएयासारखी मुळीच नाहीत. सागरात असलेल एकच मोठ बदर ह्णहणजे मऊास - कखिम बदर. जगातील सवालत मोठ सि"धुणार हाह्यलडातील आर्मैंटर डह्यम हे होय. तेथे किएयेक शीप याडलस आहेत. माख तेथे लाकडाचा भरपूर उपयोग केला आहे. अह्यर्मैंटर डह्यम हे कखिम बदर होय. जगातील सवालत उएकङ्ग न्रसगिलक सि"धुणार ह्णहणजे सह्यनफ्रुाधिर्सैंको (यू.एस.ए) हे होय. तर मुबइल हे वििातील 8वे सुदर न्रसगिलक बदर आहे. ते सि"धुसागराअया किनाङ्खयावर आहे. गगासागराजवळ कलकखाा हे फार मोठे सि"धुणार आहे.
व्रझह्यकला अनेक महाराङ्ग-ीयन कुटुब भेटली. अनेकाअया घरी भोजन व गप्तपाचा योग आला. ते सवल लिहिल तर एक वेगळच र्पुैंतक होइलल. श्री. पानसे यानी कह्यमेरा भेट दिला. तेथे असतानाच "गणपती उएसवाचे' दिवस आले. एयामुळे उएसाहात भर पडली. अनेकाअया गप्तपामधून काही आमअया नाएयाचे धागे जमले व अधिक जवळीक साधली. खरोखर अैया ह्नवासात आपली वाणी गोड असावी, नम्रुता असावी, उएसुकता असावी, र्ैंमरणशंी, डायरीत नोंदी कह्वन त,ख ठेवावी, काहीच कमी पडत नाही. "मन शुज तुझ, गोङ्ग आहे लाख मोलाची, तू चाल गडह्ला, चाल तुला भिती कशाची?' येथे आध्रु विणापीठ आहे. व्रझह्यकला क्र. मा. आर. नारायर्णैंवामी, डी. आय. जी. आह्यफ पोलिस आ. ह्न. यानी "ङ्मिह. आय. पी.' चिखपट दाखवला, नि पुढील 150 म्रल आह्णहास सवल आवैयक गोङ्गी पुरवून ङ्मिह. आय. पी. केल. देवमाणूस नाही तर देवच हे!
व्रझह्यकहख़न विजियानगरमश्र्नला जाएयास निघालो. मी साडेपाच, पावणे सहाला उठलो. आज विशाखापड्ढणचा निरोप घेतला. पानसे, काळे, दाडेकर, रानडे याचा पुन: सकाळी निरोप घेतला. पानसे, काळे याअयाशी र्हैंतादोलन. दाडेकर र्ैंनान कह्वन नुकतेच आले ह्णहणून र्हैंतादोलन अशक्ष्य!
आतापयॄतअयात कळस ह्णहणजे मी सहज येथे येएयापूर्वी ह्णहटल की विशाखापड्ढणला कह्यमेरा मिळाला तर? नि हो खरच मिळाला व तोहि माअया हातींच!
येथील साडेचार दिवसात र्ैंवप्तन व सएय यात अतरच वाटल नाही. जेवणाची तर येथील चगळ विचाह्वच नका. पानसे याअयाकडे जेवणच काय पण काहीही खायच तरी एयाबरोबर गोड आहेच. श्री. पानसे, सा्र. पानसे व उषा पानसे (पानसे याअया कधया) सवल फार अगएयाने वागवित. इतक की वाटे यापुढे कुणी अस मिळेल का? सागराचे किनारी असून सुख सागरात होतो. येथे फिङ्कम न मिळाङ्कयाने एयाचा फोटो काढता आला नाही नि पावसामुळे फिङ्कम मिळवएयासाठी फार ह्नयएन करता आले नाहीत. पुन: पानसे याचे भेट होइलल का? पुधहा विशाखापड्ढणला यायला मिळेल का? हे पुधहा भेटले.
श्री. काळे यानीहि फार लक्ष घातल. दाडेकरानीहि फार लक्ष घातल. मदत केली. विजयानगरमश्र्नला जाववेना. माग फिराव अस वाटल, पण करणार काय? वाटायच सायकल फार हळू चालतेय. तेङ्महा सायकलींत हवा आहे ना?
येथून जे डोंगर व चढ सुह्व झाले, ते सपता सपत नाहीत. वाटेत विजयानगरमची दिशा नीट समजेना. विजयानगरम हे ह्नएयक्ष कलकखाा र्रैंएयावर नाही. थोड आत आहे.
आत शिरङ्कयावर, या विजयानगरमश्र्नमAये दोन पोलिसानी आह्णहाला मानवदना दिली. एयानी लगेच पोलीस र्ैंटेशनला जायला सागितल. तेथून सोय होइलल ह्णहणाले. डी.आय.जींअया भेटीहख़न परत येताना कोतवाल साहेब ह्णहणाले, "महाराङ्ग- पोलिसानी तुमचेसाठी काय केल?' आह्णही काय सागणार? नको एया आठवणी आङ्कया. आह्णही या सहलीस गुपचूप निघालो हे भारत सहलींत कुणालाच सागितल नाही. सहलीपुर्वी निघताना जे परिचित होते व नातेवाइलक याना पखणारे तेही सहलींतून व महाराङ्ग-ात परत आङ्कयावर सागितल. निघएयाचे आधीअया दिवशी (22-6-64, सोमवार) फं एकाला व र्रैंएयात चुकून भेटलेङ्कया एकाना सागितल निघणार उणा ह्णहणून.
पण आह्णही आमचा पखाा शोधत गेलो. तो लगेच सापडला - गुजराथी. हा राजमहेधऊीमधून मिळालेला. पोलिस र्ैंटेशन सापडएयापूर्वी हा पखाा सापडला. नि एयातून आह्णही बहमतेक वेळा जो पखाा आधी सापडेल तेथे मु,ाम करीत असू.
एया पएएयावर रहायची सोय झाली. तेथे बरीच विविधभारती ऐकली. आज आह्णही 40 म्रल सायकल चालवून येथे आलो. मग पोलिस ठाएयावर गेलो. "उणा सकाळी येऊ आह्णही,' आह्णही सागितल.
127 फिङ्कमची चा्रकशी केली. पण येथे आज बुधवार, बाजार बद. पण एका ठिकाणी आहे, उणा मिळू शकेल अस समजल. नगरपालिकेत गेलो.
मग आह्णही विजयानगरमश्र्न येथील ह्नमुख, अयानी रहायची सोय केली, ते व आह्णही दोघे मलबार हाह्यटेलास भेट दिली. कपनीअया खचालने. येथेच आतापयलधत एकदाच हा योग आला की, गुलाबजाम हे आतून व बाहेह्वन गुलाबी होते. सुदर! गुलाबी गुलाबजाम - अतबालि - खा,े, सधमानपूवलक, अगएयाने, ह्नेमपूवलक मिळाले.
एयानीच आह्णहाला चिखपट दाखवला. हि"दी भाषेतील.
तिघेही सायकल रिक्षाने ह्नेक्षागहावर गेलो. "अकेली मत जइलयो' हा तो चिखपट. राजेधऊकुमार (दुहेरी भूमिका), मीनाकुमारी, मिनू मुमताज, इ. कलाकार. सगीत-मदनमोहन. चिखपट कसा होता या गोङ्गीला महखव येथे देणे यो्रय होणार नाही. येथे आजच लागला होता का दुसरा, तिसरा दिवस. पण वेळेवर जाऊन तिकीटे मिळाली. थिएटरचे नाव श्रीराम. राजमहेंऊीत पचवटी हाह्यटेल तर येथे "श्रीराम' थिएटर. "ङ्मिह.आय.पी.', "अकेली मत जइलयो' हे चिखपट आह्णहाला सधमानपूवलक दाखवएयात आले. ङ्मयापारी, धदेवाइलक वग्ररेंना चिखपटात इटर्रेैंट नसतो किएयेकदा. पण येथे एयानीच आह्णहाला "आह्यफर' केली. एयाना आवड तरी असेल कि"वा आह्णहाला पहायला आवडत असेल, अस एयाना वाटल असेल ह्णहणून एयानी चिखपट दाखवला.
आह्यफीसातील गादीवर झोपलो. राखभर फह्यन चालू होता. रेनीगुटा (ए.पी.) पासून अनेक ठिकाणी राखभर फह्यन लावून झोप. आह्णही 6चा खेळ पाहिला. राखी 10।। नतर झोपलो.
विजयानगरमश्र्न ङ्मयापारी शहर आहे. "राजा आह्यफ विजयानगरमश्र्न' (ङ्मिहजी) ह्णहणतात - ते महाराज येथलेच. एयाचेच हे पूर्वी र्सैंथान होते. ङ्महीजी, क्रिुकेटिअर व काह्यमेंट-ी सागत क्रिुकेटची. येथे सुमारे 2 लाख र्वैंती आहे. गुजराती, मारवाडी बरेच आहेत. कपनीने कटकसाठी चि÷ी दिली.
वसमजी भवानजी कपनीने उपाहार भरपेट दिला निघताना. ह्णहणून श्रीकाकुलमश्र्न (पूर्वीचा नाह्यथल व्रझह्यक र्डिैंट-ीक्ष्ट) पयलधतचे अतरात एकदाच वाटेत उपाहार घेतला. तोहि कदाचित घेतला नसता, पण देएयात आला.
चहा इ. साठी एकदाच उतरलो ह्णहणून ह्नवास जलद होएयास मदत झाली.
माख विजयानगरमश्र्न सोडताना ह्नचड पजलधयाअया सरीने अएयत ओलेचि"ब कह्वन टाकले आह्णहास.
पण आता कह्यमेरा व फिङ्कम असङ्कयामुळे आज छायाचिख घेएयाचा योग आला. या सहलीतील फोटो काढएयाची पहिलीच वेळ. आमचाहि कुणी काढला नाही. आजपासून कह्यमेरा वापरायला सुज्ज्वात.
आजचा दिवस - भाऊपद शु. 11, परिवतलनी एकादशी, 1886, 2020, 17/9/1964. "धधय दिवस आजि हा उगवला' - पहिल छायाचिख मी काढल. सहलीतील 90 - 95 ट,े छायाचिखे मी काढली आहेत. ह्नभाकरला यापूर्वीअया बङ्खयाच सहलींत व या सहलीत पुङ्घकळदा कह्यमेरा देऊन फोटो काढायची सधी दिली. पण एयात एयाला विशेष यश मिळाल नाही. ह्णहणून बहमतेक फोटो मीच काढले. खेरीज मला फोटोत उभ रहाणेपेक्षा फोटो मागे उभ रहाएयात महखव वाटत, आवडत. पडणामागचे कलाकार.
आज मी ह्नभाकरचा दोधही सायकली समवेत काढला. एयात माअया दुचाकीची पाटी घेतली (टिपून) शेताअया पालिभूमिवर. र्रैंएयावर.
एयापूर्वी श्रीकाकुलमश्र्न सुमारे 5, 7 म्रल राहिल असताना एके ठिकाणाहख़न पुढे गेलो. मागून हाकाचे आवाज आले. ह्णहणून मागे फिरलो. तेथे एक इग्रुजी बोलणारा माणूस होता. हाह्यटेलात.. गप्तपा, चहा, इडली एयानी दिल.
श्रीकाकुलमश्र्नला आलो. पोलिस र्ैंटेशनवर गेलो. थोडह्लाच वेळात सी. पी. आयश्र्न. आले. (सकलल पोलिस इधसपेक्ष्टर). हे ह्णहणाले - "विजयानगरमश्र्नहख़न ट-क काह्यल आला होता. आपण येत आहात.' सी. पी. आयश्र्न. साहेबाअयाच मेजवर चहा, डोसा इ. उपाहार झाला. या सफरींत पोलिस अधिक्षकाअया मेजवर चहापाणी (आह्यफिसात) - सधमानाने असा हा एकमेव सुयोग असेल. पोलिस निरीक्षकानी दाखला दिला.
एका लाह्यजमAये आमची उतरएयाची सोय झाली. सवल ृङ्गीने हा मु,ाम उखाम वाटला. पोलिसखाएयातर्फे उखाम भोजन दिले. वगलणी मिळाली. एकदर आध्रु ह्नदेश शेवटपयॄत मानवत होता.
राखी थोडी द्रनदिनी लिहिली. उणा अॆ. पी. तील शेवटचा मु,ाम. येथे दुचाक्ष्या पोलिस ठाएयावर ठेवङ्कया. तेथील लोकानी सागितल तुह्णही लाह्यजमAये गाडह्ला नेङ्कयास लोकाचा इतका सपकल होइलल की तुह्णहाला एयाचा खास होइलल ह्णहणून गाडह्ला येथेच ठेवा.
वाटेत खूप पाऊस होता. र्रैंता, गाव सापडेना. शेवटी हवे असलेले काशीबुगा गाव सापडले. तेथे पोलिस र्ैंटेशनमAये उतरलो. भोवती पोलिस, मAयेच पकडून आणलेङ्कयाचा गोंधळ, क्रणाना मारहाण, डासाचे चावे, एयात आध्रु ह्नदेशातील अखेरची राख डोळे मिटता मिटेनात, आठवणीच आठवणी!
फार पूर्वेत निघालो, चाललो - ह्णहणून सूयल फार लवकर उगवतो. सकाळी (पहाटे) 5 नतर दिसायला लागत व 7, 7।।ला आपङ्कयाकडचे 9, 10 वाजङ्कयावरच ऊन पडत. नि आता इकडे इलशाधय मोसमी वारे सुज्ज् झाले. आमअया जाएयाअया दिशेकडूनच वादळी पाऊस पडतो. तरी लवकर कलकखाा सोडून देहलीस जाव.
आज मी अॆ. पी.त ढगाचा सुदर देखावा छायाचिखीत केला. हाच आध्रुचा शेवटचा फोटो. आज ए.पी. सोडवेना. आज वाटेत लहान ठिकाणीही मोड (सुटे प्रसे) मिळाली. ह्णह्रसुर, केरळ, मऊास सोडताना वाइलट वाटल नाही. नेहमी नवीन ह्नदेशात जाएयाच कुतूहल व आकषलण. पण आज याप्रकी काहीच नङ्महत. याच हेहि कारण आहे की ए.पी.त आह्णही फार दिवस राहिलो. खेरीज ओरिसाबजल काहीच माहिती नङ्महती कुणाला. "दक्षिणेत पहाव नि उखारेत खाव' अशी ह्णहण आहे. ही पुङ्घकळशी अचूक आहे नि आमचहि तसच झाल, तसच आह्णही केल. पुएयाहख़न निघाङ्कयापेक्षा अलेप्तपीला वजन केल तेङ्महा माझ 2 पाश्र्लड कमी झाल तर उलट उखारेतून आङ्कयावर महाराङ्ग-ात वजन केल तेङ्महा दोन पाश्र्लड तर भह्वन निघालेच पण 6 ते 8 पाश्र्लड आणखी वजन वाढलेच. शारीरिक (व काहीस इतर वजन; ह्नतिवा - क्रुेडिट - इह्णह्नेशन इ..) उखार ह्नदेश, रार्जैंथान, मAयह्नदेश येथे भरपूर दूधदुभते, दूधाचे पदाथल. पण भारतात खाएयाअया बाबतीत ओरिसात फार हाल झाले. एयात ओरिसात पूवल घाटाचे ह्नचड डोंगर, चढ, दाट अरएये, र्रैंते सामाधय, पूल कमी इ..
आज अॆ. पी. बरोबरच दक्षिणेचा निरोप घेतला. दक्षिणेत दक्षिणी लोकाअया सहकायालवर बराच ह्नवास आह्णही केला तर उखारेत बराचसा ह्नवास महाराङ्ग-ीयअया सहकायालने केला (बहधमहाराङ्ग-ीय लोकाअया सहकायालने).
अखेर सुमारे दुपारी 1 ला कलि"गात शिरलो.
ओरिसात सुज्ज्वात माख ठीक झाली. ुशश्रश्र लशसरि ळी करश्रष विशिया ह्णहणीला माख कलि"ग अपवाद ठरला. उडिसात अॆ. पी.हख़न मोठी शेते आढळली. ओरिसात एके ठिकाणी हाक माह्वन बोलवल - हि"दीत बोलण झाल व र्ैंवागतहि. सुदर पाणी प्तयायला दिल.
एक चचल आढळल. ह्णहणून चर्चेचे अधिक चरवीचरण न करत चचलकडेच मोचाल वळवला. खिचीअया अनुभवावज्ज्न चचलमAये सोय होऊ शकेल अशी खाखी होती नि येथे तरी तशी झाली. तेथील एक ्रिैचन मला ह्णहणाला (इग्रुजीत) "आपण रोमन कह्यथाह्यलिक का?' तेथील फादर याचा मी हि"दी असून हि"दू आहे यावर वििासच बसेना. अथालत यामुळ काहीही खास न होता उलट चागली सोय झाली.
चचलअया शाळेत रहाणेची सोय झाली. पण आमअया क्ष्लासज्ज्ममAये वीजेची सोय नङ्महती. आह्णही चचलतर्फे चचलअयाच आवारात ह्नथमच व या सहलीत अखेरचेच राहिलो. यापूर्वी एनालकुलम येथे कदाचित चचलमAये रहावे लागणार होत. खिचीस सेंट जोसेफ काह्यलेजतर्फे फ्रुेचाकडे राहिलो.
येथे हिमालय "गुजराती हाह्यटेलात' सुदर टिफीन मिळाल (घेतल - र्ैंवखचालत) येथे "आनद भुवन' मAयेहि चागल मिळाल. येथे उडिया भाषेतील एकहि द्रनिक निघत नाही. द्रनिके वग्ररे फं कटकमAये अस पुढ कळल. येथे साहातून दोनदा निघणार एक नियतकालिक व एक मासिक आहे. अॆ. पी. र्ैंटेटची आवैयक आह्यफीसेस आहेत.
आमचा उणाचा र्रैंता पाहिला. ब्रुहृपूर - बेहरामपूर ही गजाम जिङ्किाची हेड 1ाटलर आहे.
येथे "गुजराथी' माणसेहि बरीच आहेत. थोडासा ङ्मयापार पण चालतो.
बाळूगावकडे :- आज अनत चतुदलशी. पण अनत ह्नयएन केङ्कयावर रहाएयाची सोय झाली. वाटेत चखपूर, गोपाळपुरा फाटा लागला. पाच म्रल आहे. आधी रभा लेक व मग काही वेळाने चिङ्ककालेक. चिङ्कका सरोवर हे हि"दमधील सवालत मोठे सरोवर होय. खारे पाणी आहे. मीठाच फार उएपादन आहे. आह्णही फार उचावह्वन (उच डोंगरातून) बाळूगावात उतरलो ह्णहणून आह्णहाला फार मनोहर व विहगम ृङ्घय पहायला मिळाले. र्रैंता अएयत उच डोंगरावज्ज्न व अवघड होता. र्रैंता काही ठिकाणी अक्षरश: डोंगर कापून काढला होता. आह्णही अतर कापून बाळूगावला पोचलो. इतका र्रैंता अज्ज्द (डोंगर जेथे कापून काढलाय तेथे) की दोन मोटारींना विज्ज्ज दिशेला जायच असेल तर आधी थाबून मग एकीने हळू हळू अग काढून ंयायच. ट-क आडवी उभी करायची ह्णहटली तर रहाणार नाही नि अशा पूवल घाटाअया रागावर वक्षाअयाहि रागाच रागा - ह्नचड माजलेली अरएये.. हिरव गार. दाटीवाटीने झाडे. येथे पूर्वी विAयभूषण - चिखाा याचा वावर होता.

No comments:

Post a Comment